Ο φασισμός του Μεταξά

Οι μεταξικοί μύθοι και ο βελούδινος εθνικισμός – το ΙΚΑ και το 8ωρο

Κατά τη διάρκεια της τετραετούς διακυβερνήσεώς του αρκετοί φιλεργατικοί νόμοι θεσπίστηκαν που ισχύουν έως τις μέρες μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ΙΚΑ είναι δημιούργημα του Ιω. Μεταξά. 
Livepedia.grΤο καθεστώς της 4ης Αυγούστου, προσπαθώντας να κατευνάσει την κοινωνική αναταραχή, προώθησε κάποια φιλολαϊκά μέτρα, όπως το 8ωρο και κάποιες υποχρεωτικές βελτιώσεις στο εργατικό περιβάλλον, ενώ επένδυσε στην άμυνα, όσο αυτό του επιτρεπόταν από τις μεγάλες δυνάμεις. 
el.wikipedia.orgΗ λήψη, για πρώτη φορά, σοβαρών μέτρων στον τομέα της κοινωνικής ασφάλισης -όπως ιδιαίτερα η σύσταση του ΙΚΑ, το 1937- προσφερόταν για να αμβλύνει την κοινωνική αντίδραση, χωρίς όμως να μπορέσει να την εξαλείψει.
Σχολικό βιβλίο της Γ' Λυκείου, σελ 107

Δύο από τις πιο έγκριτες, υποτίθεται, ιστοσελίδες εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα κι ένα έγκριτο, υποτίθεται πάλι, σχολικό βιβλίο αναπαράγουν τους αγαπημένους μύθους των εθνικιστών για να εξωραΐσουν το φασιστικό πρόσωπο του Ιωάννη Μεταξά, τον παρουσιάζουν ως ένα φιλολαϊκό κυβερνήτη με μεγάλη απήχηση στην ελληνική κοινωνία απαλύνοντας τις κοινωνικές και τις πολιτικές επιπτώσεις από το στυγνό καθεστώς . Όμως, όπως συμβαίνει πάντοτε σε αυτές τις περιστάσεις, η επιλεκτική άγνοια στοιχειωδών πτυχών της νεοελληνικής ιστορίας καταρρίπτει με πάταγο κάθε απόπειρα διαστρέβλωσής της αν και φαίνεται πως με βάση τις συγκεκριμένες ιστοσελίδες, κάποια επετειακά άρθρα της Καθημερινής, μια επίσης επετειακή εκπομπή του Αλέξη Παπαχελά και το σχολικό βιβλίο της Γ' Λυκείου, η συστηματική απάλειψη σκοτεινών πλευρών της μεταξικής ιστορίας κερδίζει έδαφος προς όφελος της καλλιέργειας ενός σύγχρονου «βελούδινου» εθνικισμού χωρίς τις ακρότητες του παρελθόντος.

σπάνια φωτογραφία από τα γεγονότα το Μάη 1936 στη Θεσσαλονίκη

Για να κατανοήσουμε το εύρος της ιστορικής διαστρέβλωσης πρέπει πρώτα να κάνουμε μια αναδρομή σε ένα γεγονός που τα σχολικά κυρίως βιβλία, αλλά και πολλά «ιστορικά», δηλαδή γραμμένα από ιστορικούς αμφιβόλου πολιτικής αξιοπιστίας, αποφεύγουν να αναφερθούν σε αυτό.

Πρόκειται για την αιματηρή απεργία των καπνεργατών το Μάη του 1936, που προέκρινε την εγκαθίδρυση της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου παρασύροντας την Ελλάδα στον άξονα του ευρωπαϊκού φασισμού. Ο προάγγελος της μεταξικής δικτατορίας ήταν ο διορισμός του Ιωάννη Μεταξά από το βασιλιά Γεώργιο Β' ως υπουργό Στρατιωτικών στις 9 Μαρτίου 1936 και ως αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Δεμερτζή. Στις 13 Απριλίου πεθαίνει ο Δεμερτζής και διορίζεται στη θέση του από το βασιλιά ο Μεταξάς. Μπροστά στο κίνδυνο του φασισμού, οι εργαζόμενοι κατεβαίνουν σε μαζικές απεργίες, Στο Σουφλί απεργούν 10.000 μεταξοπαραγωγοί, ξεσπούν αγροτικά συλλαλητήρια στη Μακεδονία και οι καπνοπαραγωγοί της Καβάλας κάνουν 24ωρη προειδοποιητική απεργία με αιτήματα τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, καλύτερα μεροκάματα, καλύτερη ασφάλιση, περισσότερες πολιτικές ελευθερίες και φυσικά, φραγμό στον επερχόμενο φασισμό. Στις 29 Απριλίου αρχίζει η μεγαλύτερη απεργία διαρκείας στη Θεσσαλονίκη από τους καπνεργάτες και που επεκτείνεται στις Σέρρες, το Λαγκαδά, το Βόλο, τη Δράμα, την Ξάνθη και στην Καρδίτσα. Την Πρωτομαγιά, σύσσωμος ο εργατικός κόσμος της Θεσσαλονίκης, παρά την απαγόρευση του γενικού αστυνομικού διευθυντή Ντάκου, συγκεντρώνεται και την γιορτάζει με πορείες και διαμαρτυρίες. Οι μέρες που ακολουθούν είναι τραγικές. Η αστυνομική βία που ξεσπά και με τη βοήθεια του στρατού ξεπερνάει κάθε όριο σε σημείο που κατεβαίνουν για συμπαράσταση στους καπνεργάτες και πολλοί κλάδοι εργαζόμενων. Η γενικευμένη εξέγερση παραλύει κάθε επαγγελματική δραστηριότητα με αποτέλεσμα η αστυνομία αλλά και ο στρατός να ταμπουρωθούν στα τμήματα και στα στρατόπεδα. Κομβικό σημείο της εξέργεσης είναι και η λιποτάκτηση σημαντικού δημοκρατικού μέρους του στρατού προς τους απεργούς, κάτι που κάνει τον Μεταξά να λάβει περισσότερα δραστικά μέτρα. Στέλνει το στόλο και μια μεραρχία στρατού από τη Λάρισα και το εργατικό κίνημα καταστέλλεται βίαια στις 9 Μαΐου αφήνοντας πίσω 12 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Η 24ωρη πανελλαδική απεργία της ΓΣΕΕ την 13η Μαΐου, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης, οδήγησε στις συλλήψεις τόσο των απεργών της Θεσσαλονίκης όσο και της ΓΣΕΕ με συνέπεια να φυλακιστούν και να εκτοπιστούν εκατοντάδες κορυφαία στελέχη του εργατικού κινήματος. Ο δρόμος προς την 4η Αυγούστου είναι πλέον ανοιχτός. [Παράρτημα 1].

η συγκλονιστική φωτογραφία με τον δολοφονημένο απεργό Τάσο Τούση και τη μάνα του

Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο θα κατανοήσουμε καλύτερα την καλλιέργεια των μεταξικών μύθων για το ΙΚΑ και το 8ωρο. Τα γεγονότα του Μάη στη Θεσσαλονίκη και η εγκαθίδρυση της μεταξικής δικτατορίας έφεραν πολύ μεγάλη δυσαρέσκεια στον ελληνικό λαό, όπως ήταν αναμενόμενο αφού ήταν μοιρασμένος ανάμεσα τους βενιζελικούς και τους μοναρχικούς. Πώς ένας φασίστας μπορούσε να παρεμβληθεί σφήνα στην πολιτική πόλωση χωρίς να διαφανεί ότι τελικά υποκινήθηκε από το συμφέρον του; Τη λύση έδωσε ο βασιλιάς Γεώργιος Β' που πραξικοπηματικά διάλυσε τη Βουλή καταργώντας τον κοινοβουλευτισμό και παραχωρώντας την αμέριστη εμπιστοσύνη του στον Μεταξά. Επειδή όμως η λαϊκή δυσαρέσκεια είχε ως φυσική συνέπεια να διογκώνεται, ο δικτάτορας πλέον έδρασε με φιλολαϊκά μέτρα που αφορούσαν την κοινωνική ασφάλιση και την ποιότητα της εργασίας. Εδώ λοιπόν εισέρχεται ο μύθος που θέλει τον Μεταξά να επινοεί το 8ωρο και να ιδρύει το ΙΚΑ μόνο που η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική γιατί αυτά τα μέτρα προϋπήρχαν ήδη με νομοσχέδια και προεδρικά διατάγματα από τις κυβερνήσεις του Βενιζέλου και του Τσαλδάρη!


Ας δούμε κατ' αρχήν τι συνέβει με το 8ωρο. Το 1931 ιδρύεται η Εργατική Εστία, το 1932 ψηφίζεται το 8ωρο, το 1934 ψηφίζεται ο νόμος περί κοινωνικών ασφαλίσεων (ΙΚΑ), ενώ από το 1935 εφαρμόζονται οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας. Πριν την αποφράδα ημέρα της 4ης Αυγούστου 1936. Έτσι έχουμε για κυβερνήσεις [Παράρτημα 2]:

1931: κυβέρνηση Ελευθέριου Βενιζέλου
1932: ως άνω
1934: κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη
1935: ως άνω

Για να τα ξεκαθαρίζουμε τώρα, το 8ωρο δεν καθιερώθηκε επί Μεταξά αλλά με το Προεδρικό Διάταγμα της 27ης Ιουνίου 1932, δηλαδή επί κυβέρνησης Ελευθέριου Βενιζέλου. Έχουμε το σχετικό ΠΔ στα χέρια μας - με τίτλο: Περί κωδικοποιήσεως και συμπληρώσεως των περί 8ώρου εργασίας διατάξεων:

το προοίμιο του Προεδρικού Διατάγματος

ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα, το άρθρο 7, που καταρρίπτει τους ισχυρισμούς των φιλομεταξικών και των "ανορθωτών" της εθνικά ορθής ιστοριογραφίας

Κατά τα άλλα, ο αγαπημένος μύθος των εθνικιστών λέει ότι ο Μεταξάς καθιέρωσε το 8ωρο. Το πλήρες ΠΔ είναι διαθέσιμο σε google doc. Η ιστορία δεν σβήνεται.

Η ίδρυση του ΙΚΑ, μας λένε, έγινε από τον Ιωάννη Μεταξά. Η Χαλιμά λέει πιο πιστευτά παραμύθια, ο Νόμος 6298/1934 διαψεύδει κι αυτό το εθνικιστικό σενάριο που παρεσείφρησε και στο βιβλίο της Γ' Λυκείου. Έχουμε το νόμο αυτόν στα χέρια μας – με τίτλο: Περί Κοινωνικών Ασφαλίσεων:

η επικεφαλίδα...

Προσέξτε τη λεπτομέρεια: "Παρά τω ιδρύματι των Κοινωνικών Ασφαλίσεων". Μιλάει λοιπόν ξεκάθαρα για Ίδρυμα εν έτει 1934, δύο χρόνια πριν την επιβολή της δικτατορίας!

Προσέξτε εδώ τις χρονολογίες, η "ίδρυση" του ΙΚΑ λοιπόν δεν είναι τίποτε άλλο από μια τροποποίηση του νόμου το 1937 για να βάλει χέρι ο Μεταξάς στα αποθεματικά προετοιμάζοντας την αμυντική γραμμή στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Όμως, ο πόλεμος ξεκίνησε από την ελληνοαλβανική μεθόριο... Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία του ΓΕΣ, ξοδεύτηκαν δύο δισεκατομμύρια δραχμές για τη δημιουργία της "γραμμής Μεταξά" στην Ανατολική Μακεδονία και μόλις δύο εκατομμύρια (!) δαπανήθηκαν στα σύνορα με την Αλβανία. Διορατικός ο στρατάρχης αν μη τι άλλο.

Ο πλήρης Νόμος 6298 είναι κι αυτός διαθέσιμος σε google doc. Η ιστορία δεν σβήνεται κι ας σκούζουν όσο θέλουν οι λάτρεις του Μεταξά, το βιβλίο της Γ' Λυκείου, η Wikipedia, η Livepedia, μερικά «παπαγαλάκια» της μεγαλοδημοσιογραφίας και δυστυχώς, οι αφελείς που καταπίνουν αμάσητο το φασιστικό παραμύθι.

Αν πάτε στην ιστοσελίδα του ΙΚΑ θα δείτε ότι ο πρώτος πρόεδρος ήταν ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος. Ποιά περίοδο; 1934 – 1935! Την περίοδο 1936 – 1941 πρόεδρος χρημάτισε, ο διορισμένος από τον δικτάτορα Μεταξά, ο Σπύρος Κορώνης. Στην προσπάθεια να χαλιναγωγηθεί το συνδικαλιστικό κίνημα και να ελέγχεται μέσω της «φιλεργατικής» δικτατορικής κυβέρνησης, πρόεδρος της ΓΣΕΕ διορίζεται ο Αριστείδης Δημητράτος που ήταν ταυτόχρονα και υπουργός Εργασίας. Η ειρωνεία είναι ότι ο Δημητράτος προερχόταν από τους ηγετικούς κόλπους του ΚΚΕ για να καταλήξει στην άκρα δεξιά. Κάτι που το βλέπουμε να συμβαίνει σήμερα με ένα άλλο κόμμα που προσπαθεί να αντλήσει πρόσωπα από τη δεξαμενή των σκληροπυρηνικών της ακροαριστεράς, το ΛΑ.Ο.Σ. Έχει πολύ ενδιαφέρον τώρα να παρατηρήσουμε πως οικειοποιήθηκε ο Νόμος 6298 από τον Μεταξά. Με μια τροποποίηση:

δ) Α.Ν. 694 της 4/12 Μαίου 1937 περί αυθεντικής ερμηνείας, συμπληρώσεως και τροποποιήσεως διατάξεων τινών της ασφαλιστικής νομοθεσίας.

«Αυθεντική ερμηνεία», τα λέει όλα ο χαρακτηρισμός αυτός. Στην πορεία βέβαια καταργήθηκαν οι περισσότερες διατάξεις του νόμου για να εκσυγχρονιστεί και να εκδημοκρατιστεί, έτσι δεν γνωρίζουμε σε τι ακριβώς συνίστατο η «αυθεντική ερμηνεία» μα η Ιστορία μπορεί κι εκδικείται τους παραχαράκτες της αρκεί να παρουσιαστούν ορθά κοφτά τα πιο ανελέητα τεκμήρια της: τους Νόμους.

Γίνεται προφανές γιατί ο βελούδινος εθνικισμός των κηνσόρων της εθνικά ορθής ιστοριογραφίας έχει το άγχος να απαλλάξει τον Μεταξά από το βάρος των εγκλημάτων του, και τα έχουν μισοκαταφέρει μέχρι στιγμής. Ο δικτάτορας οικειοποιήθηκε το 8ωρο και το ΙΚΑ, σαν αυτούς τους αστείους πολιτικούς και δημάρχους που εγκαινιάζουν έργα που ξεκίνησαν οι προκάτοχοί τους, για να κατευνάσει την κοινή γνώμη που είχε νωπή τη μνήμη για τα αιματηρά γεγονότα της Θεσσαλονίκης. Αλλά, όπως είδαμε, ο σύγχρονος βελούδινος εθνικισμός, που δεν στηρίζεται πλέον στη βία και το παρακράτος αλλά στη διείσδυση στα κρίσιμα πεδία της έντυπης και διαδικτυακής ενημέρωσης, της ιστοριογραφίας και της παιδείας, βρίσκει προφάσεις και ευκαιρίες για να καθοδηγήσει την ελληνική κοινωνία σε ένα πολιτισμικό αυτισμό όπου κάθε εθνικά ορθή ανοητολογία σερβίρεται ως ναρκωτική ουσία που αποκοιμίζει τη σκέψη και την ηθική.

Γιατί, μην το ξεχνάμε, ο εχθρός του ελληνορθόδοξου αιματολάγνου εθνικισμού είναι ο σκεπτικισμός και η γνώση.

Και για τα όσα γράψαμε μέχρι τώρα, οι ψαγμένοι σωστά υποψιάζεστε, σε όλες τις αναφερόμενες πηγές στην επικεφαλίδα του ποστ δεν υπάρχει καμία απολύτως αναφορά στα γεγονότα της Θεσσαλονίκης το Μάη του 1936. Εκτός από μια πολύ απαλή, σχεδόν ξυστά περνάει, νύξη της Wikipedia στο λήμμα για τον υπέροχο Ιωάννη Μεταξά: Το 1936, κατόπιν διαφόρων συγκυριών, διορίστηκε Πρωθυπουργός της Ελλάδας. 

Μνήμη κοντή κι αλλήθωρη.ΥΓ. Με αυτό το ποστ, ξεκινάει ένα αφιέρωμα στους μεταξικούς μύθους καθώς είναι κοντά η δυσώδης επέτειος. Το υλικό που μαζεύεται έχει φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη και είναι κρίμα να πάει χαμένο. Αναμείνατε στις οθόνες σας.
_______________________

*Ευχαριστούμε θερμά τον elawyer για την πολύτιμη συνεισφορά του με το ΠΔ του 1932 και και το ν.6298.
_______________________

Παράρτημα 1

σπάνια φωτογραφία, η κηδεία του Τάσου Τούση

Οι νεκροί από την τελευταία μέρα των γεγονότων της Θεσσαλονίκης αξίζουν τη μνεία:
Τάσος Τούσης, 25 χρόνων, οδηγός από το Ασβεστοχώρι. Αναστασία Καρανικόλα, 23 χρόνων, καπνεργάτρια. Ίντο Σρενόρ, νικελωτής. Δημήτρης Αγλαμίδης, 26 χρόνων, σωφέρ. Γιάννης Πανόπουλος, 23 χρόνων, καπνεργάτης. Σαλβατόρ Ματαράσσο, 25 χρόνων, καπνεργάτης. Δημήτρης Λαϊλάνης, καπνεργάτης. Σταύρος Διαμαντόπουλος, 23 χρόνων. Μανώλης Ζαχαρίου, 26 χρόνων. (πηγή: Δημήτρης Α. Κατσορίδας, Βασικοί σταθμοί του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα 1870-2001) Επίσης, μνημονεύονται ως θύματα και οι Β. Σταύρου, Ιωάννης Πιτάρης, Ευθύμης Μάνος. (πηγή: το Ποντίκι)

Παράρτημα 2Προσέξτε πόσο ωραία τα μπερδεύει η "αξιόπιστη" Wikipedia:
Στο λήμμα Παναγής Τσαλδάρης διαβάζουμε:
Το Μάρτιο του 1933 ο Τσαλδάρης σχημάτισε νέα κυβέρνηση με τον Κονδύλη υπό τη δική του προεδρία. Το 1935 ανετράπη από στρατιωτικό πραξικόπημα υπό των αντιστρατήγων Παπάγο και Ρέππα.
ενώ στο λήμμα Αλέξανδρος Οθωναίος:
Ηγήθηκε της στρατιωτικής κυβέρνησης η οποία σχηματίστηκε μετά το στρατιωτικό πραξικόπημα του Μαρτίου του 1933 και απομακρύνθηκε το 1935, μετά την επικράτηση της αντιβενιζελικής παράταξης και τη Βασιλική Παλινόρθωση.
Στο λήμμα Κωνσταντίνος Δεμερτζής διαβάζουμε:
Το 1935 μετά τη παλινόρθωση της Βασιλείας στην Ελλάδα ο Κωνσταντίνος Δεμερτζής ως ευρισκόμενος πλέον υπεράνω των πολιτικών κομμάτων της εποχής (σ.σ. η "αντιβενιζελική παράταξη" που αναφέρεται πιο πάνω για τον Οθωναίο) κλήθηκε από τον Βασιλέα Γεώργιο Β' όπως αναλάβει Πρωθυπουργός και σχηματίσει "άχρουν κυβέρνηση" διαδεχόμενος τον Γεώργιο Κονδύλη. Έτσι στις 30 Νοεμβρίου του 1935 ορκίσθηκε Πρόεδρος της Κυβέρνησης.
που ο Γεώργιος Κονδύλης:
Τον Οκτώβριο οργάνωσε το Κίνημα της 10ης Οκτωβρίου (σ.σ. 1935) το οποίο επανέφερε τη Μοναρχία και έγινε Πρωθυπουργός... παραιτήθηκε στις 30 Νοεμβρίου 1935.

όταν στο λήμμα Τσαλδάρης, υπενθυμίζουμε, αναγράφεται συμπληρωματικά:
Το 1935 ανετράπη από στρατιωτικό πραξικόπημα υπό των αντιστρατήγων Παπάγο και Ρέππα.
Μάθατε ιστορία; Μπάχαλο! Αλλά αν θέλετε να μάθετε για τις εκλογικές αναμετρήσεις της Β' Ελληνικής Δημοκρατίας, αυτή η ιστοσελίδα κι αυτή με τον κατάλογο των πρωθυπουργών λύνει πολλές από τις απορίες και αποδίδουν τα του Καίσαρος τω Καίσαρι τα δήθεν "φιλολαϊκά φιλεργατικά μέτρα" του Μεταξά.
Το θέμα λοιπόν δεν είναι ότι τα λένε όλα λάθος αλλά μισά και ατσούμπαλα χωρίς να διαφωτίζουν πως, που και ποιος έκανε τι και πότε. Αλλά και μόνο η χονδροειδής αντίφαση μεταξύ Τσαλδάρη και Οθωναίου δείχνει την χαμηλή αξιοπιστία της εν λόγω ιστοσελίδας καθώς δεν διευκρινίζεται επαρκώς και ο ρόλος του Νικόλαου Πλαστήρα το 1933. Αλλά είπαμε, είναι πιο εύκολο να υιοθετήσουμε ως ιστορικό γεγονός ότι ο Μεταξάς ήταν ο αρχιτέκτονας του 8ώρου και του ΙΚΑ παρά να παρακολουθήσουμε αυτό το απίστευτο μπουρδούκλωμα αλληλοσυγκρουόμενων "ιστορικών" δημοσιεύσεων.Παράρτημα 3

Η ανακοίνωση της πραξικοπηματικής κυβέρνησης:

«Eπικειμένης γενικής στασιαστικής κινήσεως των κομμουνιστών της οποίας σοβαρά εκδήλωσις μετά ταραχών είχε οργανωθεί και προκηρυχθεί διά σήμερον, Κυβέρνησις τη εγκρίσει της A.M. του Βασιλέως, όπως προλάβη την αιματοχυσίαν και επιβάλη το κράτος του Νόμου, εκήρυξε χθες την εσπέραν τον Στρατιωτικόν Νόμον και διέλυσε την βουλήν . Εκλογαί ανεβλήθησαν επ' αόριστον. Επικρατεί απόλυτος ησυχία. Κυβέρνησις τελείως Κυρία της καταστάσεως. Κοινή γνώμη επικροτεί γενικώς μέτρα κυβερνήσεως».Παράρτημα 4: 

ενδεικτικές ιστοσελίδες
*Αποσπάσματα από τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου που γράφτηκε για τον Τάσο Τούση και τη χαροκαμένη μάνα του.
*Το Ποντίκι: Η τελευταία αναλαμπή πριν απ το βαθύ σκοτάδι.
*blog Ιστορία, αφιερωμένο στα λάθη του βιβλίου ιστορίας της Γ' Λυκείου. Το σχετικό ποστ.
*blog Λαβύρινθος: τα γεγονότα του Μάη 1936 μέσα από το ημερολόγιο του Γιάννη Ταμτάκου.
*blog Ab irato: "Ιστορική συνέχεια"
*ΙΚΑ-ΕΤΑΜ: ο κατάλογος με τους προέδρους του Ιδρύματος
*Η πονηρή "αγιογραφία" ενός δικτάτορα από τους Φακέλους του Αλ. Παπαχελά σε συνέχειες 1, 2, 3, 4, 5
*Χρονολόγιο κυβερνήσεων από το Ινστιτούτο Πολιτιστικής και Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας (το site της Βουλής δεν έχει ανάλογο κατάλογο!)
*Γενική Γραμματεία Κοινωνικών Ασφαλίσεων, μια ιστορική σύνοψη για την κοινωνική ασφάλιση στην Ελλάδα.

Βασική βιβλιογραφία
*Δημήτρης Α. Κατσορίδας, Βασικοί σταθμοί του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα 1870-2001
*Γιάννης Λιάσκος, Η ιστορία του συνδικαλιστικού κινήματος των δημοσίων υπαλλήλων
*Αντώνης Λιάκος, Η «κοινωνική πολιτική» της 4ης Αυγούστου, άρθρο στο ΒΗΜΑ
*Σπύρος Λιναρδάτος, Η εξωτερική πολιτική της 4ης Αυγούστου

Πηγές φωτογραφιών 
Αναφέρονται με τη σειρά δημοσίευσης εκτός των παραθέσεων από τα ΠΔ και το ν.6298:1η μέσω google
2η Δ. Κατσορίδας, ως άνω
3η μέσω google
4η το Ποντίκι
5η Δ. Κατσορίδας, ως άνω