Δίκτυα Συνεργατικής Οικονομίας και κοινωνική αντιβία

 Το φιλισταϊκό έντυπο Spectators βρίσκει ότι το κύριο ελάττωμα των συνεργατικών πειραματισμών της Rochdale είναι αυτό: «Κατέδειξαν ότι οι ενώσεις των εργατών μπορούσαν να διαχειρίζονται καταστήματα, μύλους και σχεδόν κάθε μορφή βιομηχανικής δραστηριότητας με επιτυχία και αμέσως βελτίωναν τις συνθήκες ζωής των ανθρώπων. Αλλά έτσι δεν άφηναν.

Μια προσεκτική θεώρηση του κόσμου μας θα μας φανερώσει ότι όλες οι εκδηλώσεις μας, οι συμπεριφορές μας και κυρίως οι σχέσεις μας είναι οργανωμένες σε πολύπλοκες, διαδραστικές και αμφίδρομες διαδρομές. Ο Marx έγραψε ότι ο άνθρωπος είναι το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων. Πολλές τέτοιες σχέσεις δημιουργούν παραμετρικά συστήματα μεταβλητών. Δημιουργούν συστήματα πολυπλοκοτήτων. Η πολυπλοκότητα αυτή, των αμφίδρομων και πολυκλαδικών σχέσεων, εκφράστηκε, ερμηνεύτηκε και αποτυπώθηκε με τη θεωρία των δικτύων από το 1736 (Euler, Caylay, Köning, Berge, Hamilton). Δίκτυο στη μαθηματική ανάλυση είναι ένα γράφημα που μεταφέρει τη σύλληψη της πολυπλοκότητας από τη σκέψη στον πραγματικό κόσμο μέσω της διαγραμματικής αποτύπωσης. Το αποτέλεσμα της αποτύπωσης είναι η δυνατότητα επεξεργασίας και υπολογισμών των σχέσεων αυτών με μαθηματικά εργαλεία και τελικά η παραγωγή μοντέλων αριστοποίησής τους. Οι κοινωνικές επιστήμες δανείστηκαν πολλές εφαρμογές από τη θεωρία των δικτύων κατασκευάζοντας εργαλεία επεξεργασίας και στο πεδίο των κοινωνικών, άρα και οικονομικών σχέσεων (Walker, Macbride, Vachon, Breeze, Machanahan).

Παραγωγική ανασυγκρότηση και δίκτυα

Η παραγωγική ανασυγκρότηση είναι το μεγάλο ζητούμενο για τη μόνιμη έξοδο από την κρίση. Επιβάλλεται (εκτός των άλλων) να αναζητηθούν οι τρόποι δόμησης των σχέσεων των υποκειμένων που παίρνουν μέρος στη διαδικασία της ανασυγκρότησης, βασισμένοι στις ακόλουθες βασικές αρχές:

α. στη συνέργεια

β. στην παραγωγή οικονομιών κλίμακος
γ. στην έξυπνη αυτοχρηματοδότηση
δ. στην εξόντωση της παρασιτικής αγοράς
ε. στην ανακατανομή του πληθυσμού, σε περισσότερες αλλά μικρότερες χωρικές ενότητες, με δικτυακή στρατηγική (το μοντέλο της οικονομίας που ο μισός της ενεργός πληθυσμός είναι συγκεντρωμένος στο 15% της χωρικής της ενότητας, εξ αιτίας άστοχων πολιτικών, και όχι εξ αιτίας αντικειμενικών φυσικών συνθηκών, είναι μοιραία καταδικασμένο στην υπανάπτυξη).

Η διαδρομή για τη συναλήθευση των αρχών αυτών είναι καταλυτικά μία: Η δημιουργία Δικτύων Συνεργατικής Οικονομίας (ΔΣΟ). Τα ΔΣΟ είναι πολυμετοχικά εγχειρήματα, συνεταιριστικές επιχειρήσεις που ικανοποιούν κατ’ ελάχιστον τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

α. χωρική ενότητα
β. προϊοντική συνάφεια
γ. παραγωγική συμπληρωματικότητα.

Τα πολυμετοχικά εγχειρήματα που τα ΔΣΟ οφείλουν να υποστηρίξουν δεν μπορούν και ούτε πρέπει να είναι ομοιώματα της τραγικής αποτυχίας του παρελθόντος. Οφείλουν να είναι εταιρείες με Διεθνή Λογιστικά Πρότυπα, με μετόχους που μετέχουν συνειδητά και που η γενική τους συνέλευση θα αποτελεί τη ραχοκοκαλιά των αποφάσεων των σχεδιασμών τους. Εταιρείες με μακρόπνοα επιχειρηματικά σχέδια, εφοδιασμένα με τεκμηρίωση και σύγχρονα εργαλεία (risk & efficient analysis), εγκεκριμένα από τις Γ.Σ. και υλοποιούμενα από εκλεγμένα διοικητικά συμβούλια. Στελεχωμένες αξιοκρατικά και με λογοδοσία από εσωτερικό και εξωτερικό έλεγχο. Εταιρείες και μέτοχοι που θα παίρνουν το ρίσκο της επιτυχίας πάνω τους, ώστε να εκλείψει διά παντός η καχυποψία που το Συνεταιριστικό Κίνημα του παρελθόντος κληροδότησε με τις πρακτικές του στις συλλογικές πρωτοβουλίες και μόλυνε τη συνεργατική ιδέα. Διότι όταν εφαρμόζονται κανόνες και νόμοι που υποχρεωτικά τηρούνται από όλους, τότε παράγεται και Δημοκρατία. Η αντίστροφη διαδρομή απαιτεί διαφορετικές συνθήκες.

Το μοντέλο των Κυκλάδων και μια ολιστική προσέγγιση

Ενα τυπικό παράδειγμα έτοιμου δικτύου, μεταξύ άλλων, για τη δημιουργία συνεργατικού σχήματος μεγάλου μεγέθους είναι οι Κυκλάδες. Το μικροκλίμα τους, μαζί με τη γεωφυσική τους διάταξη (συνεκτικό σύμπλεγμα), συγκλίνουν σε πρότυπο μοντέλο πιλοτικής εφαρμογής. Σήμερα όλες οι οικονομικές δραστηριότητες στις Κυκλάδες υλοποιούνται μέσα από το μοντέλο της μοναχικής και αυτόνομης επέμβασης στην αγορά. Συνέπεια της επικράτησης αυτής της λογικής είναι να χάνεται ένα τεράστιο δυναμικό εγγενούς συμπληρωματικότητας και συνέργειας της οικονομίας του συμπλέγματος. Κάθε χωρική πολυπλοκότητα, όπως το σύμπλεγμα των Κυκλάδων, οφείλει να δημιουργήσει δικτυακές συνοχές, ώστε να αριστοποιήσει τις ανενεργές δυναμικές. Οι μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις (και τα φυσικά πρόσωπα), χωρίς να χάσουν την αυτοτέλειά τους, οφείλουν να συνεργαστούν σε πλατφόρμες πολυμετοχικών σχημάτων. Οι μέτοχοι του σχήματος θα ανακτήσουν όλες εκείνες τις απώλειες, που δεν είχαν διανοηθεί ότι θα έχουν (opportunity cost), λόγω της προσήλωσής τους στον μονόδρομο της εσωτερικής ανταγωνιστικότητας και της αδρανοποίησης των ανεκμετάλλευτων συνεργειών.

Το μοντέλο ΔΣΟ για την «Προώθηση προϊόντων και πρόσβασης στις διεθνείς αγορές» αποτελεί ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα παραδείγματα για την κατανόηση του ολιστικού υποδείγματος. Το ξύπνημα από τον βαθύ ύπνο της παραγωγικής αποσύνθεσης θα το σημάνει το ξυπνητήρι των πωλήσεων. Τα τέσσερα σημαντικότερα πλεονεκτήματα του μοντέλου είναι:

1 Οι παραγωγοί θα εξασφαλίζουν τη διάθεση των προϊόντων τους σε μια καλή τιμή, στη δική τους πολυμετοχική επιχείρηση.
2 Η πολυμετοχική επιχείρηση θα διανοίγει-διεισδύει σε νέες αγορές, κάτι που ο κάθε ένας παραγωγός από μόνος του αδυνατεί να κάνει.
3 Η πραγματική οικονομία (οι παραγωγοί) κερδίζει και από τη χονδρική και από τη λιανική πώληση.
4 Τελικά τα ΔΣΟ καθίστανται τα ίδια τράπεζες για τους μετόχους τους, εξασφαλίζοντας φτηνότερη ρευστότητα για τα επενδυτικά τους σχέδια.
5 Δημιουργούν ρήγματα στην καρδιά της καπιταλιστικής οικονομίας, μεταβιβάζοντας αθόρυβα τα μέσα παραγωγής στους παραγωγούς, μεγιστοποιώντας τις θετικές δυναμικές της κοινωνικής συνοχής, αφού:
6 Αναδιανέμουν τον πλούτο, σε αντίθεση με την ιδεολογία της συσσώρευσης.
7 Πολλά ΔΣΟ συνεργαζόμενα μεταξύ τους σε μορφή δένδρου μεταβιβάζουν πλούτο και ευκαιρίες από τις πλούσιες χωρικές ενότητες στις αδύναμες, με αποτέλεσμα τη δυναμική ισορροπία του συστήματος της οικονομίας.

Τα ΔΣΟ, η ανεργία και ο αναστοχασμός της αριστερής σκέψης

Η προοδευτική σκέψη οφείλει επιτέλους να κατανοήσει ότι η ανεργία είναι δομική έννοια στο λεξιλόγιο του καπιταλισμού. Είναι συνειδητό μέσο (όπλο) της εργαλειοθήκης του για την επίτευξη των στόχων του. Δεν είναι μόνον φαινόμενο που χτυπάει το σύστημα από άστοχες ενέργειες. Δεν είναι μόνο αποτέλεσμα του τρόπου αντιμετώπισης των κυκλικών κρίσεων του καπιταλισμού για τη συντήρηση της αξίας των κεφαλαίων του.

Ηταν και είναι η απόλυτη εφαρμογή της βίας, με στόχο το γονάτισμα της θέλησης και των ψυχικών δυνάμεων των εργαζομένων, ώστε να σύρονται στην εξαθλίωση με στόχο την απόλυτη εξάρτηση.

Οσο τα μέσα παραγωγής θα βρίσκονται στα χέρια του συστήματος, τόσο οι δουλειές θα συνεχίζουν να είναι δικές τους. Κάτω από τις σημερινές συνθήκες είναι εντελώς δικές τους. Οι δουλειές έχουν συνοστεωθεί με την ύπαρξή τους. Οι κραυγές και τα συνθήματα δεν δίνουν αποτέλεσμα, παρά μόνον εκτόνωση και αποπροσανατολισμό.

Αποτέλεσμα θα δώσει μόνο η εφαρμογή της αντιβίας, με την έννοια της σταδιακής απόκτησης των μέσων παραγωγής. Η απόκτηση αυτή, μέσα από τον σημερινό συσχετισμό δυνάμεων, μπορεί να γίνει μόνον με τα ΔΣΟ. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η λαϊκή αποταμίευση, αφενός είναι ισχυρότερη θεσμικά και πολύ μεγαλύτερη σε όγκο, αφετέρου από τη δήθεν προσφερόμενη καπιταλιστική ρευστότητα, η οποία φυλάσσεται και κατακρατείται (μαζί με τη λαϊκή αποταμίευση) από τους θησαυροφύλακες του καπιταλισμού, τις τράπεζες. Η καπιταλιστική ρευστότητα είναι (κατά το μεγαλύτερο μέρος της), απότοκο της λαϊκής αποταμίευσης. Τη λαϊκή αποταμίευση επενδύει το σύστημα, τα κέρδη τα προσπορίζεται και τις επιχειρήσεις τις θεωρεί δικές του. Πρέπει επίσης να γίνει κατανοητό ότι τα μέσα παραγωγής είναι εκεί έξω και προσφέρονται σε όποιους έχουν λεφτά και νουνεχή σχεδιασμό για να τα αξιοποιήσουν. Τα ΔΣΟ καλούν ουσιαστικά τη λαϊκή αποταμίευση να χρησιμοποιήσει την αντιβία που έχει στα χέρια της και να δημιουργήσει τις δικές της δουλειές. Δουλειές αξιοπρεπείς, με προστιθέμενη αξία στην κοινωνική συνοχή και στη ικανοποίηση των αναγκών. Δουλειές που θα εξασφαλίσουν σιγουριά και επένδυση στις αναγκαίες ανατροπές για τη διατήρησή τους στο μέλλον.

Η προοδευτική σκέψη οφείλει να αναστείλει επιτέλους τη μοιραία και εν πολλοίς εξαναγκαστική αντίφαση του λόγου με την πράξη. Είναι αντίθετη στον τζόγο. Είναι όμως, την ίδια στιγμή, αλληλέγγυα στον αγώνα των εργαζομένων για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας τους στο Καζίνο Λουτρακίου, συνεχίζοντας να υπηρετούν τον βόρβορο. Είναι αντίθετη με το συνεχές δυνάμωμα της Coca-Cola, αλλά ταυτόχρονα συμπαρίσταται στον αγώνα των εργαζομένων της Θεσσαλονίκης για την επαναπρόσληψή τους, συνεχίζοντας να συμβάλλουν στον πλουτισμό της. Απόλυτη (αναγκαστική) αντιστράτευση της λογικής, στο μέτρο που αναμένεται από τον καπιταλισμό να δώσει δουλειά, υπηρετώντας αενάως τα σχέδιά του, και δυναμώνοντας τις αντοχές του. «Ο,τι δουλειά και να είναι, αρκεί να είναι πληρωμένη». Αυτό δεν είναι προοδευτική λογική. Αυτή η λογική αφήνει το λαϊκό αίσθημα εμβρόντητο και αμήχανο. Η προοδευτική σκέψη έπρεπε να είχε καλλιεργήσει την ιδέα των ΔΣΟ από χρόνια, ώστε να έχει όπλα αντιμετώπισης της διελκυστίνδας μεταξύ της όποιας (και όσο) πληρωμένης δουλειάς και της ανεργίας. Σήμερα, καταμεσής της κρίσης, τα ΔΣΟ ορθώνονται ως τα μόνα αντίβαρα στη βία της ανεργίας.

Συμπεράσματα

Τα ΔΣΟ είναι θύλακες συλλογικής οικονομίας μέσα στον ίδιο τον κορμό του καπιταλιστικού συστήματος. Οι θύλακες αυτοί συμπεριφέρονται σαν θρυαλλίδες μέσα στη ροή του νευρικού συστήματος του ανταγωνιστικού μοντέλου. Το περίβλημά τους, ισχυρά προστατευμένο, χρησιμοποιεί όλες τις μεθόδους και αρχές λειτουργίας του επικρατούντος συστήματος, ενώ στο εσωτερικό τους εργαστήρια ανθρώπινων δυνάμεων και παραγωγικών συντελεστών χτίζουν συλλογικές διαδικασίες, μπολιάζοντας με τεράστιες ποσότητες (κοινωνικής συνεκτικότητας) το αίμα του παλιού οργανισμού (του ανταγωνιστικού μοντέλου). Πολλαπλασιαζόμενοι οι θύλακες αυτοί τον απονευρώνουν και δημιουργούν τις δικές τους νευρώσεις και ροές (θεωρία των δικτύων). Αποτέλεσμα του πολλαπλασιασμού αυτού θα είναι η σταδιακή συρρίκνωση του παλιού ανταγωνιστικού μοντέλου και η ισχυροποίηση του συστήματος των οντοτήτων των ΔΣΟ, τραπεζών κοινωνικού πλούτου και οργανικών δυνάμεων συλλογικής δράσης και τεχνογνωσίας. Τα ΔΣΟ είναι οι πηγές ροής της κοινωνικής οικονομίας και οι εφαρμογές τους η προστατευμένη κοίτη υποστήριξής τους. Τα ΔΣΟ μετουσιώνουν την πραγματική έννοια της λαϊκής ενότητας στην πράξη, σε αντίθεση με την έννοια της γενικόλογης ενότητας σε έναν ιδεολογικό αχταρμά, που απονευρώνει τόσο τη δυνατότητα πρόσβασης της σκέψης στην καινοτομία και τη γνώση, όσο και τη θέληση για δράση και ανάπτυξη. Τα ΔΣΟ έχουν ιδεολογική ταυτότητα.

ΔΣΟ και ΣΥΡΙΖΑ

Το άρθρο αυτό δεν γράφτηκε για να δηλώσουν οι υπογράφοντες την άποψή τους και μόνον. Κύριος σκοπός του είναι να αρχίσει από τώρα ο διάλογος μέσα στις οργανώσεις για τη Συνεργατική Οικονομία και να κατατεθούν προτάσεις εφαρμογής της. Με διαδικασίες δομημένες, με χρονικό ορίζοντα αρχής και τέλους συγκεκριμένο και με γνώμονα την άμεση εφαρμογή των πιο ώριμων πιλοτικών μοντέλων. Τα ΔΣΟ είναι ιδεολογικό ενστάλαγμα της αριστερής σκέψης και δεν απαιτούν σπατάλη χρόνου για τη θεωρητική αφομοίωσή τους. Ο χρόνος πρέπει να καταναλωθεί άμεσα, αφενός στη διάχυση της ιδέας στις κοινότητες των πολιτών που οι οργανώσεις έχουν την ευθύνη και αφετέρου στην επεξεργασία των προτάσεων που θα κατατεθούν. Τα ΔΣΟ ήταν και είναι κίνημα και κινηματική πρέπει να είναι η διαχείρισή τους. Θα χτίσουν δουλειές και θα προσφέρουν θέσεις εργασίας, χωρίς την παραπλανητική αναμονή επενδύσεων από το εξωτερικό. Στις Οικονομικές Επιτροπές έχει ανοίξει ήδη το θέμα και συζητιέται. Θα πρέπει να ετοιμαστούν σχέδια εφαρμογής, αφού είναι βέβαιο πέραν πάσης αμφιβολίας ότι στην περίπτωση ανάληψης της εξουσίας ο χρόνος που θα τρέχει για τον ΣΥΡΙΖΑ θα μετράει διπλός και τρίδιπλος. Ο ΣΥΡΙΖΑ όταν γίνει κυβέρνηση οφείλει να έχει έτοιμο τον δενδρικό δικτυακό σχεδιασμό, τους ανθρώπους που θα συμμετάσχουν και αυτούς που θα το τρέξουν. Πρέπει να έχει έτοιμο τον οδικό χάρτη της ανασυγκρότησης.

* Ο Νίκος Μανιός είναι γιατρός μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ, οργανωτικός υπεύθυνος Κυκλάδων
** Ο Χάρης Παπαδάκης είναι οικονομολόγος, μέλος της Οικονομικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ, Τμήμα Ναυτιλίας & Νησιωτικότητας

nikolaos.manios@gmail.com harilaos@ath.forthnet.gr

http://www.efsyn.gr/?p=220530