ΕΙΣΉΓΗΣΗ
ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΑΣΦΆΛΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΏΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΉΡΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΎ ΣΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΌ
ΣΎΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΟΣ 2013-2050.
Σάββα Ρομπόλη-Βασίλη Μπέτση
Αθήνα, 9/12/2013
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΉ
Οι πληθυσμιακές μεταβολές που συντελούνται τα τελευταία χρόνια σε όλες σχεδόν τις χώρες
αποτελούν, ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες, αντικείμενο μελέτης των επιδράσεών τους στην
αγορά εργασίας και στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.
Πιο συγκεκριμένα, η γήρανση του πληθυσμού και η συρρίκνωση του πληθυσμού σε ηλικία
εργασίας επηρεάζει είτε άμεσα, είτε έμμεσα την διάρθρωση του εργατικού δυναμικού, τις συνθήκες
προσφοράς και αποτελεσματικότητας της αγοράς εργασίας καθώς και την μακροχρόνια
βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.
Πράγματι, οι ηλικιωμένοι σήμερα ζούν περισσότερο και υγιέστερα από ότι αυτοί των
προηγούμενων γενεών. Το 2010, η προσδοκώμενη αναμενόμενη ζωή (Ελλάδα) στην ηλικία των 65
ετών ήταν 17 χρόνια για τους άνδρες και 21 χρόνια για τις γυναίκες. Ακόμη, η πιθανότητα
επιβίωσης ενός νεογέννητου αγοριού μέχρι και την ηλικία των 65 ετών είναι άνω του 80%, ενώ η
αντίστοιχη πιθανότητα για ένα κορίτσι είναι άνω του 90%. Η εξέλιξη αυτή σημαίνει ότι η αύξηση του
προσδόκιμου ζωής υποδηλώνει την καταβολή συνταξιοδοτικών παροχών για ακόμα πιο μακρές
περιόδους. Επίσης υποδηλώνει την διαμόρφωση συνθηκών ισορροπίας οικονομικής
βιωσιμότητας και κοινωνικής αποτελεσματικότητας, παρέχοντας συντάξεις οι οποίες θα
απομακρύνουν την πλειοψηφία των συνταξιούχων από την κατάσταση φτώχειας με
χρηματοδότηση εργαζομένων και φορολογούμενων ικανή να ανταποκριθεί στις μακροχρόνιες
υποχρεώσεις του κοινωνικο-ασφαλιστικού συστήματος στην χώρα μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι
κατά την περίοδο 2010-2015 κατά μέσο στις χώρες του ΟΟΣΑ, οι γυναίκες στα 65 τους
αναμενόταν να ζήσουν επιπλέον 20,8 χρόνια, ενώ οι άνδρες κατά 17,4 χρόνια. Μέχρι το 2060-2065
οι γυναίκες θα ζουν πέντε χρόνια περισσότερο (25,8 χρόνια) και οι άνδρες 4,5 χρόνια (21,9
χρόνια). Έτσι, οι δαπάνες συντάξεων για πρώτη φορά στα 65 έτη προς τους συνταξιούχους των
χωρών-μελών του ΟΟΣΑ θα είναι αυξημένες κατά 20% λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής
και της γήρανσης του πληθυσμού (ΟΟΣΑ, 2013). Οι εξελίξεις αυτές συντελούνται εξ αιτίας της
υπογγενητικότητας, το επίπεδο της οποίας αδυνατεί να συμβάλλει στην σταθεροποίηση του
ενεργού πληθυσμού για τις επόμενες γενεές. Επομένως το ερώτημα που προκύπτει είναι: με ένα
σταδιακά μικρότερο αριθμό εργαζομένων και ένα σταδιακά μεγαλύτερο αριθμό συνταξιούχων
ποιο τελικά θα είναι το νέο πλαίσιο χρηματοδότησης του συνταξιοδοτικού συστήματος; Θα είναι η
υπερφορολόγηση των εργαζομένων, η αύξηση των εισφορών, η περαιτέρω μείωση των
συντάξεων, η αναζήτηση νέων πόρων προκειμένου να εξασφαλισθούν οι αναγκαίοι πόροι για
την καταβολή των συντάξεων των ήδη και των μελλοντικών συνταξιούχων;
2
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Στο πλαίσιο αυτό, το ενδιαφέρον αυτής της εισήγησης επικεντρώνεται στην διερεύνηση των
επιδράσεων του προσδόκιμου ζωής, της γήρανσης του πληθυσμού, της ανεργίας, της μείωσης
των μισθών, της αναιμικής ανάκαμψης, των χρηματοοικονομικών κινδύνων και της μείωσης των
συντάξεων, στην μακροχρόνια βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην
Ελλάδα. Σημαντικό γεγονός το οποίο θα έπρεπε να τονισθεί είναι ότι οι εκτιμήσεις των
προηγούμενων ετών για το προσδόκιμο ζωής έχουν διαφοροποιηθεί, με αποτέλεσμα τώρα η
γήρανση του πληθυσμού να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην χρηματοδότηση του
συνταξιοδοτικού συστήματος.
Ο μεθοδολογικός άξονας της εισήγησης συνίσταται στην ανάλυση και την επεξεργασία των
πληθυσμιακών εξελίξεων και των άλλων προαναφερόμενων μεγεθών καθώς και στην συσχέτισή
τους με την μακροχρόνια βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης με την εφαρμογή
αναλογιστικών προσεγγίσεων. Η επίδραση αυτή αποτυπώνεται σε μία εκτίμηση της αύξησης των
συνταξιοδοτικών δαπανών του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (εκτός ΝΑΤ, ΟΓΑ, Δημόσιο). Η
επίδραση της γήρανσης του πληθυσμού αποτυπώνεται στο αναλογιστικό κόστος του
διανεμητικού συστήματος θεωρώντας του λοιπούς παράγοντες στα σημερινά επίπεδα.
Ειδικότερα, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η γήρανση του πληθυσμού είναι το αποτέλεσμα της
ταυτόχρονης επίδρασης δύο παραγόντων:
· της μείωσης της γεννητικότητας, και της ταυτόχρονης
· αύξησης του προσδόκιμου ζωής.
Αυτή αποτυπώνεται στην αύξηση της μέσης ηλικίας του πληθυσμού και στη μετατόπιση της
ηλικιακής κατανομής του πληθυσμού στις μεγαλύτερες ηλικίες, παρουσιάζοντας στην ηλικιακή
κατανομή μια όλο και αυξανόμενη κυρτότητα προς τις μεγάλες ηλικιακές ομάδες (ανατροπή
ηλικιακής πυραμίδας).
Η μεθοδολογική αυτή προσέγγιση δεν αποσκοπεί στον προσδιορισμό του οργανικού ελλείμματος
ως του κορυφαίου προβλήματος του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα. Αντίθετα,
αποσκοπεί στην αποτύπωση της εξέλιξης των στοιχείων ενεργητικού του ΣΚΑ ως ποσοστού του
ΑΕΠ κατά την περίοδο 2013-2050.
Έτσι, οι προβληματισμοί που διατυπώνονται στα συμπεράσματα της εισήγησης ως προϋποθέσεις
προτεραιοτήτων παρέμβασης και άσκησης δημόσιων κοινωνικο-ασφαλιστικών πολιτικών,
κινούνται προς την κατεύθυνση της σύνθετης κοινωνικο-οικονομικής αντιμετώπισης των
προβλημάτων της μακροχρόνιας βιωσιμότητας και της κοινωνικής αποτελεσματικότητας του
συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα.
3
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
2. Ο πληθυσμός και οι παράγοντες μεταβολής του
Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον πληθυσμό της Ελλάδας και κατ επέκταση την γήρανσή του
είναι η μείωση της γεννητικότητας και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Στην Ελλάδα σήμερα ο
δείκτης γονιμότητας είναι κατά μέσο όρο 1,5 παιδιά ανά γυναίκα, ποσοστό το οποίο είναι
κατώτερο του επιπέδου αντικατάστασης γενεών. Επίσης το προσδόκιμο επιβίωσης σήμερα είναι
τα 77,6 έτη ζωής για τους άνδρες και 82,9 έτη για τις γυναίκες.
Διάγραμμα 1: Πυραμίδα ηλικιών 2010
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Εκτιμήσεις 2011.
Η πυραμίδα αυτή παρουσιάζει συρρικνωμένη βάση, ως αποτέλεσμα της μείωσης της
γεννητικότητας, και διευρυμένη κορυφή εξαιτίας της δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού.
Η διαχρονική εξέλιξη της κατανομής του πληθυσμού αντικατοπτρίζεται και στον πίνακα 1. Σε αυτόν
παρουσιάζεται η συνεχιζόμενη συρρίκνωση των γεννήσεων (παιδικός πληθυσμός 0-14 ετών), ενώ
η αναλογία των υπερηλίκων διαρκώς αυξάνεται κυρίως ως αποτέλεσμα της χαμηλής
γεννητικότητας και δευτερευόντως από την παράταση του προσδόκιμου επιβίωσης. Στον πίνακα 1
4
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
επίσης παρουσιάζονται τα ποσοστά των ηλικιών 15-64 ετών που αποτελούν το παραγωγικό
τμήμα του πληθυσμού και τα ποσοστά του γεροντικού πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω.
Πίνακας 1: Εκατοστιαία Κατανομή Πληθυσμού κατά φύλο και Ομάδες Ηλικιών 1951-2010
Φύλο-Ηλικία 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2010
0-14 28,8 26,7 25,4 23,7 19,2 15,2 14,4
15-64 64,5 65,1 63,7 63,6 67,1 67,7 66,7
65+ 6,7 8,2 10,9 12,7 13,7 17,1 18,9
Άνδρες
0-14 30,3 28,2 26,6 24,8 20,1 15,8 14,9
15-65 63,6 64,6 63,6 63,7 67,7 69,0 68,2
65+ 6,1 7,2 9,8 11,5 12,2 15,2 16,9
Γυναίκες
0-14 27,4 25,4 24,1 22,6 18,5 14,6 13,8
15-65 65,3 65,5 63,9 63,5 66,4 66,5 65,2
65+ 7,3 9,1 12,0 13,9 15,1 18,9 21,0
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Εκτιμήσεις 2011
Στο Διάγραμμα 2 απεικονίζεται η διαχρονική εξέλιξη της ηλικιακής κατανομής του πληθυσμού της
χώρας.
Διάγραμμα 2: Διαχρονική Εξέλιξη της ηλικιακής κατανομής του πληθυσμού της Ελλάδας
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
1951 1961 1971 1981 1991 2001 2010
%
Έτος
Διαχρονική εξέλιξη της ηλικιακής κατανομής του
πληθυσμού της Ελλάδας
0-14
15-64
65+
5
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
2.1. Γεννητικότητα
Μια συνιστώσα της δημογραφικής εξέλιξης ενός πληθυσμού αποτελεί και η εξέλιξη του δείκτη
ολικής γονιμότητας. Ο δείκτης ολικής γονιμότητας είναι ο μέσος όρος του αριθμού των παιδιών
ανά γυναίκα. Η διαχρονική του εξέλιξη είναι αρκετά ανησυχητική, αφού το 1980 κυμαινόταν πάνω
από το 2,1 εξασφαλίζοντας την αναπλήρωση των γενεών, ενώ μετά το 1980 ακολούθησε μία
έντονη καθοδική τάση με αποτέλεσμα σήμερα να διαμορφώνεται στα επίπεδα του 1,5 (Διάγραμμα
3) όπως κατά μέσο όρο στην Ε.Ε.-27 και πολύ κάτω από το 2,1 που χρειάζεται για να
σταθεροποιηθεί ο πληθυσμός χωρίς μετανάστευση. Επιπλέον, οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής εκτιμούν ότι το 2050 το 58,8% του Ελληνικού Πληθυσμού θα είναι άνω των 65 ετών,
ακολουθώντας μόνο την Ισπανία και την Ιταλία.
Διάγραμμα 3: Δείκτης ολικής γονιμότητας 1956-2010
6
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
2.2. Θνησιμότητα και Επιβίωση
Η θνησιμότητα στη χώρα μας βελτιώνεται διαρκώς και αντανακλάται στην προοδευτική
επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης.
Η Προσδοκώμενη ζωή κατά την γέννηση εκτιμάται σήμερα σε περίπου 78 έτη για τους άνδρες και
σε 83 έτη για τις γυναίκες. Σε διάρκεια 50 χρόνων (1960 -2009) η προσδοκώμενη ζωή αυξήθηκε
κατά δέκα έτη.
Στην αύξηση αυτή συνέβαλαν οι ηλικίες που ανήκουν στον πληθυσμό των ηλικιωμένων (αφού
ζούν περισσότερα χρόνια) αλλά και η μείωση της βρεφικής θνησιμότητας.
Στον πίνακα 2 παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη του προσδόκιμου ζωής.
Πίνακας 2 Ελλάδα: Προσδοκώμενη Ζωή κατά φύλο και ηλικία 1961-2009
Φύλο-Ηλικία 1960 1970 1980 1990 2000 2009
Μεταβολή
(%)2009/1960
Άνδρες
0 67,3 70,1 72,2 74,6 75,4 77,6 15,3
25 48 49,3 49,7 51,2 51,6 53,5 11,5
45 29,4 30,5 30,9 32,4 32,8 34,7 18
65 13,4 13,9 14,6 15,7 16,2 17,9 33,6
Γυναίκες
0 70,4 73,6 76,6 79,4 80,5 82,9 17,8
25 50,7 52,2 53,5 55,6 56,3 58,4 15,2
45 31,7 33 34,1 36,1 36,8 38,9 22,7
65 14,7 15,3 16,7 17,9 18,3 20,4 38,8
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ και ΠΟΥ, Πίνακες Επιβίωσης, 1960-2010
Η επιμήκυνσή της ζωής θα στηριχτεί στο μέλλον σε μεγάλο βαθμό στην εξάλειψη των κοινωνικών
και γεωγραφικών διαφοροποιήσεων της θνησιμότητας, και στην προληπτική ιατρική η οποία θα
διαδραματίσει κεντρικό ρόλο.
Επιπλέον, παρουσιάστηκαν δύο σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την δημογραφία του
πληθυσμού μιας χώρας. Ειδικότερα, παρουσιάστηκε η διαχρονική εξέλιξη αυτών των παραγόντων
τα τελευταία 50 χρόνια στην Ελλάδα.
Τα δύο κύρια συμπεράσματα είναι η σημαντική μείωση του δείκτη γεννητικότητας του πληθυσμού
και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, η επίδραση των οποίων έχει δημιουργήσει τα πρώτα
σημάδια της γήρανσης του πληθυσμού.
7
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
2.3. Δείκτης Εξάρτησης και διαχρονική εξέλιξη των συνταξιοδοτικών δαπανών του συστήματος
κοινωνικής ασφάλισης
Η εξέλιξη των αναμενόμενων συνταξιοδοτικών δαπανών ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ αναλύεται σε
τέσσερις δείκτες που συνεισφέρουν στην εκτίμηση των προβολών σε ένα συνταξιοδοτικό
σύστημα. Οι δείκτες αυτοί είναι:
1. Ο δείκτης εξάρτησης (dependency ratio), ο οποίος υποδηλώνει ένα μέτρο γήρανσης του
πληθυσμού.
2. Ο δείκτης κάλυψης (coverage ratio), ο οποίο αποτυπώνει ένα μέτρο πυκνότητας των
συνταξιούχων στον γεροντικό πληθυσμό (ηλικίας 65 και άνω).
3. Του δείκτη 1/δείκτης απασχόλησης (1/employment ratio), όπου ο δείκτης απασχόλησης
υποδηλώνει ένα μέτρο της ανεργίας.
4. Του δείκτη παροχών (benefit ratio), ο οποίος υποδηλώνει ένα μέτρο της γενναιοδωρίας ή
μη των παροχών του συστήματος.
Δείκτης εξάρτησης
Το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού (ηλικίες 15-64 ετών) συντηρεί το μη παραγωγικό τμήμα (0-
14 και 65+). Η σχέση αυτή αποτυπώνεται στον δείκτη εξάρτησης ο οποίος διασπάται σε δύο
συνιστώσες. Η πρώτη συνιστώσα είναι ο λόγος της ομάδας 65 ετών και άνω προς το
παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού και η δεύτερη συνιστώσα ως ο λόγος της ομάδας 0-14 ετών
προς το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού. Στον πίνακα 3 παρουσιάζεται μία ανησυχητική τάση:
η επιβάρυνση των ενεργών ατόμων με μη ενεργά διογκώνεται συνεχώς έναντι των υπερηλίκων και
αμβλύνεται αισθητά έναντι του παιδικού πληθυσμού, αντικατοπτρίζοντας τη βαθμιαία γήρανση
και την υπογεννητικότητα αντίστοιχα.
8
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 3 Ελλάδα: Δείκτες Εξάρτησης 1951-2010
Έτος
Πληθυσμός 0-14 και
65 ετών και
άνω/πληθυσμό 15-64
ετών
Πληθυσμός 65 ετών
και άνω/Πληθυσμό 15-
64 ετών
Πληθυσμός 0-14
ετών/Πληθυσμός 15-
64 ετών
1951 53 11,1 41,9
1961 52,7 13,9 38,8
1971 56,6 18,8 37,8
1981 57,5 21,9 35,6
1991 50,5 22,7 27,8
2001 47,7 25,2 22,5
2010 49,9 28,4 21,5
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφές πληθυσμού, Εκτιμήσεις
Στους πίνακες 4, 5, 6 και στα διαγράμματα 4, 5 παρουσιάζονται από στοιχεία του κοινωνικού
προϋπολογισμού του 2009 η διαχρονική εξέλιξη των εισφορών και των δαπανών για συντάξεις
τόσο των φορέων κοινωνικής ασφάλισης όσο και του κράτους μέσω του προϋπολογισμού.
9
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 4: Διαχρονική Εξέλιξη δαπανών ΦΚΑ και Κρατικού Προϋπλογισμού
(σε χιλ. ευρώ)
Έτος
Δαπάνες
για
Συντάξεις
ΦΚΑ
Δαπάνες για
Συντάξεις
Κρατικού
Προϋπολογισμού
Σύνολο
Δαπάνες Κοινωνικής
Προστασίας
(Συντάξεις και Υγεία
Πρόνοια)
1970 19.178 19.178 101.247
1971 22.060 22.060 111.231
1972 24.181 24.181 123.011
1973 29.185 29.185 139.380
1974 39.589 39.589 174.785
1975 47.116 47.116 215.204
1976 53.852 53.852 275.465
1977 65.444 65.444 349.112
1978 79.824 79.824 451.336
1979 103.930 103.930 559.633
1980 116.126 116.126 702.050
1981 150.257 150.257 924.049
1982 208.364 208.364 1.396.118
1983 251.798 251.798 1.733.511
1984 309.523 309.523 2.160.469
1985 387.381 387.381 2.743.286
1986 487.161 487.161 3.365.070
1987 582.591 582.591 3.941.440
1988 713.227 713.227 4.913.050
1989 596.590 596.590 5.968.211
1990 1.110.855 1.110.855 7.415.542
1991 1.232.945 1.232.945 9.018.438
1992 4.803.938 1.323.891 6.127.829 10.197.977
1993 5.736.701 1.423.756 7.160.457 11.451.133
1994 6.317.285 1.635.108 7.952.393 13.089.645
1995 7.036.443 1.760.822 8.797.265 14.723.468
1996 7.993.861 2.010.271 10.004.132 16.913.367
1997 9.023.536 2.124.724 11.148.260 18.697.449
1998 9.747.352 2.259.721 12.007.073 20.312.804
1999 10.558.034 2.538.517 13.096.551 21.953.179
2000 11.759.788 2.743.947 14.503.735 24.108.539
2001 12.914.882 2.984.593 15.899.475 26.558.017
2002 14.232.818 3.163.610 17.396.428 29.465.821
2003 15.634.462 3.441.000 19.075.462 33.491.558
2004 17.568.631 3.640.000 21.208.631 37.037.854
2005 18.433.384 4.212.000 22.645.384 39.700.909
2006 20.086.020 4.415.000 24.501.020 43.325.494
2007 22.049.305 4.812.000 26.861.305 47.397.014
2008 23.655.295 5.412.000 29.067.295 51.843.732
2009 26.667.849 6.465.000 33.132.849 57.705.472
Πηγή: Κοινωνικός Προϋπολογισμός 2009
10
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 4:
0
10.000.000
20.000.000
30.000.000
40.000.000
50.000.000
60.000.000
70.000.000
1970
1973
1976
1979
1982
1985
198
191
194
197
20
203
206
209
σε χιλ Ευρώ
Έτος
Εξέλιξη Δαπανών ΦΚΑ & Κρατικού Προϋπολογισμού
Δαπάνες για Συντάξεις ΦΚΑ
Δαπάνες για Συντάξεις
Κρατικού Προϋπολογισμού
Σύνολο
Δαπάνες Κοινωνικής
Προστασίας (Συντάξεις και
Υγεία Πρόνοια)
11
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 5: Εξέλιξη Εσόδων και Εξόδων από το 1980-2009 των ΦΚΑ (σε χιλ ευρώ)
Έτος
Εισφορές
Ασφαλισμένου
Σύνολο
Εσόδων
Παροχές
Συντάξεων
Παροχές
Πρόνοιας
Παροχές
ασθένειας
Σύνολο
Δαπανών
1980 175.439 453.685 226.732 24.992 100.841 408.343
1981 219.914 578.768 348.925 29.814 131.612 533.013
1982 289.908 797.658 599.935 37.335 147.507 813.904
1983 386.054 1.057.867 755.346 49.696 194.271 1.036.871
1984 487.821 1.347.494 955.923 60.692 242.782 1.315.328
1985 614.729 1.652.467 1.212.876 79.349 278.267 1.643.496
1986 760.103 1.998.365 1.484.387 89.849 312.363 1.978.611
1987 825.409 2.419.600 1.718.509 105.890 370.617 2.301.024
1988 879.965 2.994.185 2.151.099 142.489 446.489 4.862.395
1989 1.056.108 3.579.786 2.544.543 106.626 520.511 3.302.201
1990 1.304.044 4.232.227 3.220.965 114.293 639.078 4.144.693
1991 1.668.050 5.311.310 3.811.860 133.596 789.626 4.974.108
1992 1.911.554 5.977.287 4.251.287 159.906 1.014.415 5.695.092
1993 2.440.842 7.385.650 4.965.103 223.912 1.467.789 7.017.657
1994 2.883.974 8.901.905 5.834.398 216.329 1.803.243 8.269.280
1995 3.415.348 10.110.293 6.503.097 257.740 2.028.262 9.243.014
1996 3.736.082 11.278.738 7.407.257 331.584 2.337.444 10.610.826
1997 4.107.526 12.306.181 8.354.752 378.188 2.636.663 11.942.847
1998 4.694.152 13.290.296 9.036.375 552.179 2.664.484 12.896.692
1999 5.296.102 14.840.901 9.752.267 620.953 2.981.112 14.059.063
2000 5.659.469 16.245.540 10.900.180 698.823 3.219.393 15.601.178
2001 6.035.953 17.523.084 11.967.911 850.465 3.559.850 17.224.683
2002 6.594.401 19.834.984 13.191.632 962.667 4.008.711 19.207.305
2003 7.581.938 22.954.823 14.430.615 1.000.116 4.461.232 21.159.712
2004 8.534.800 25.817.123 16.215.335 1.127.852 5.564.271 24.409.030
2005 8.837.533 27.823.678 16.870.744 1.462.738 5.732.170 25.541.925
2006 9.636.730 29.296.355 18.371.221 1.689.486 6.333.119 27.961.171
2007 10.381.275 32.817.090 20.255.460 1.955.227 6.953.201 30.749.663
2008 10.967.739 36.934.926 21.702.956 2.061.527 7.876.835 33.309.958
2009 11.548.568 38.174.441 24.569.265 2.086.709 8.383.755 37.056.794
Πηγή: Κοινωνικός Προϋπολογισμός 2009
12
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 5:
0
5.000.000
10.000.000
15.000.000
20.000.000
25.000.000
30.000.000
35.000.000
40.000.000
45.000.000
1980
1982
1984
1986
198
190
192
194
196
198
20
202
204
206
208
σε χιλ. Ευρώ
Έτος
Εξέλιξη Εσόδων & Δαπανών των ΦΚΑ 1980-2009
Εισφορές Ασφαλισμένου
Σύνολο Εσόδων
Παροχές Συντάξεων
Παροχές Πρόνοιας
Παροχές ασθένειας
Σύνολο Δαπανών
Παρατηρείται ότι ο δείκτης εξάρτησης την 60-ετία 1951-2010 έχει αυξηθεί κατά 155% (βλ. Πίνακα 3)
και το προσδόκιμο ζωής κατά 35% (περίπου κατά μέσο όρο) όπως αποτυπώνεται στον πίνακα 2.
Παράλληλα, από τον Πίνακα 5, παρατηρείται η αύξηση των δαπανών για συντάξεις από 230 εκ.
ευρώ το 1980 σε 24 δις ευρώ το 2010 (οι δαπάνες για συντάξεις έχουν αυξηθεί περίπου 5,5 φορές
σε τρέχουσες τιμές).
Στον Πίνακα 6 που ακολουθεί παρουσιάζεται ο Κοινωνικός Προϋπολογισμός για το 2013. Από τα
στοιχεία του πίνακα παρατηρείται ότι οι δαπάνες για συντάξεις σε σχέση με το 2009 έχουν μειωθεί
κατά περίπου 32% (από τα επίπεδα των 33 δις ευρώ το 2009 στα επίπεδα των 22,5 δις ευρώ το
2013).
13
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 6: Ενοποιημένος Κοινωνικός Προϋπολογισμός 2013 (σε εκ. Ευρώ)
2012 2013
Έσοδα 39.767 38.904
Ασφαλιστικές Εισφορές 20.436 20.565
Έσοδα από τόκους 618 542
Λοιπά έσοδα 2.655 2.496
Μεταβιβάσεις από τακτικό προϋπολογισμό 15.624 14.871
Μεταβιβάσεις από ΠΔΕ 234 230
Μεταβιβάσεις από άλλους φορείς γενικής κυβέρνησης 200 200
Έξοδα 40.720 35.726
Αμοιβές προσωπικού 764 716
Συντάξεις 24.620 22.547
Λοιπές μεταβιβάσεις 11.297 8.706
Διοικητικές & λοιπές δαπάνες 4.039 3.757
Ισοζύγιο -953 3.178
Πηγή: Κρατικός Προϋπολογισμός 2013, Εισηγητική Έκθεση
2.4. Προβολές Πληθυσμού
Ένα σημαντικό εργαλείο για την εκτίμηση της πορείας των δαπανών των συνταξιοδοτικών ταμείων
είναι οι προβολές του πληθυσμού και η πορεία του δείκτη εξάρτησης (dependency ratio).
Στον Πίνακα 7 παρουσιάζεται η προβολή του πληθυσμού της Ελλάδας και η προβολή του δείκτη
εξάρτησης.
Πίνακας 7: Προβολές Πληθυσμού Ελλάδα & Δείκτης Εξαρτησης
Έτος Πληθυσμός
Δείκτης
Εξάρτησης
2010 11.305.118 28,41
2015 11.445.190 30,6
2020 11.526.085 32,57
2025 11.562.199 34,91
2030 11.577.875 37,74
2035 11.605.065 42,45
2040 11.630.098 47,83
2045 11.628.484 53,35
2050 11.575.793 57,45
2055 11.456.450 57,65
2060 11.294.664 56,65
Source of Data: Eurostat
Last update: 30.10.2013
14
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 6: Προβολές Πληθυσμού της Ελλάδας
11.100.000
11.200.000
11.300.000
11.400.000
11.500.000
11.600.000
11.700.000
Έτος
Προβολές Πληθυσμού
Πληθυσμός
Πηγή: Eurostat
Διάγραμμα 7:
15
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διαπιστώνεται ότι το αναμενόμενο μέγεθος του πληθυσμού της Ελλάδος στο καταληκτικό έτος
2060, εκτιμάται ότι δεν θα ξεπεράσει τα 11,3 εκ. άτομα. Στο χρονικό πέρας της προβολής εκτιμάται
ότι ο φυσικός πληθυσμός θα αρχίσει να μειώνεται. Ταυτόχρονα με την δυσμενή εξέλιξη του
συνολικού πληθυσμού μέχρι το 2060, αναμένεται η επιτάχυνση της γήρανσης και η σημαντική
επιδείνωση του δείκτη εξάρτησης. Πράγματι, ο δείκτης εξάρτησης (αναλογία ατόμων άνω των 65
ετών προς παραγωγικό πληθυσμό 14-65) από 28,4 το 2010 εκτιμάται να φτάσει στο 56,65 το 2060
σχεδόν 100% αύξηση (δηλαδή διπλασιασμός) ενώ θα έχει τριπλασιαστεί συγκρινόμενος με τα
επίπεδα του 1971 (βλ. Πίνακα 3) από 18,8 το 1971 σε 56,65 το 2060.
Έτσι, επιβαρύνεται ιδιαίτερα το εργατικό δυναμικό και το σύστημα υγείας, επηρεάζεται αρνητικά η
παραγωγική διαδικασία, ενώ διαταράσσεται περαιτέρω η ισορροπία του κοινωνικο-ασφαλιστικού
μας συστήματος.
Στην ενότητα 3 που ακολουθεί επιχειρείται να εκτιμηθεί η επίπτωση της γήρανσης του πληθυσμού
στο συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας. Η εκτίμηση θα λάβει υπόψη τα αποτελέσματα της
αναλογιστικής μελέτης της ΓΣΕΕ που εκπονήθηκε το 2009. Επιπροσθέτως, θα εξεταστεί πως
επιβαρύνεται ένα συνταξιοδοτικό σύστημα από την γήρανση του πληθυσμού.
Τα στατιστικά στοιχεία έχουν αντληθεί κατά βάση από μελέτες του ΟΗΕ και της Eurostat, αλλά και
από μελέτες του ΟΟΣΑ (OECD) και του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO).
16
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
3. Η γήρανση του πληθυσμού και η επίδραση του στην ισορροπία του
Συνταξιοδοτικού Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης
Όπως αναφέρθηκε και στην προηγούμενη ενότητα 2 η εξέλιξη των αναμενόμενων
συνταξιοδοτικών δαπανών ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ αναλύεται σε τέσσερις δείκτες, που
συνεισφέρουν στην εκτίμηση των προβολών σε ένα συνταξιοδοτικό σύστημα. Οι δείκτες αυτοί
είναι:
1. Ο δείκτης εξάρτησης (dependency ratio), ο οποίος υποδηλώνει ένα μέτρο γήρανσης του
πληθυσμού.
2. Ο δείκτης κάλυψης (coverage ratio), ο οποίο αποτυπώνει ένα μέτρο πυκνότητας των
συνταξιούχων στον γεροντικό πληθυσμό (ηλικίας 65 και άνω).
3. Του δείκτη 1/δείκτης απασχόλησης (1/employment ratio), όπου ο δείκτης απασχόλησης
υποδηλώνει ένα μέτρο της ανεργίας.
4. Του δείκτη παροχών (benefit ratio), ο οποίος υποδηλώνει ένα μέτρο της γενναιοδωρίας ή
μη των παροχών του συστήματος.
Κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια λόγω της δημοσιονομικής πειθαρχίας και λιτότητας στην
Ελλάδα και της παρατεταμένης ύφεσης, οι παράγοντες αντίστροφος δείκτης απασχόλησης
(1/employment ratio) και ο δείκτης παροχών (benefit ratio) έχουν μεταβληθεί σημαντικά σε σχέση
με τις παραδοχές της αναλογιστικής μελέτης του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ το 2009. Επιπλέον και ο δείκτης
εξάρτησης σε αναθεωρημένες προβολές της Eurostat κατά το 2013 είναι πιο επιβαρυμένος σε
σχέση με τις εκτιμήσεις του 2008.
3.1. Ανεργία
Στον Πίνακα 8 και στο Διάγραμμα 8 αποτυπώνεται η πορεία του δείκτη ανεργίας στην χώρας μας
17
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 8: Δείκτης Ανεργίας στην Ελλάδα
Έτος Δείκτης Ανεργίας (%)
1998 11,1
1999 12
2000 11,2
2001 10,7
2002 10,3
2003 9,7
2004 10,5
2005 9,9
2006 8,9
2007 8,3
2008 7,7
2009 9,5
2010 12,6
2011 17,7
2012 24,3
Source of Data: Eurostat
Last update: 31.10.2013
Διάγραμμα 8:
Λαμβάνοντας υπόψη ότι το 2013 ο δείκτης ανεργίας είναι στα επίπεδα του 28%-29%(εκτιμήσεις
ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), παρατηρείται ότι η ανεργία αυξήθηκε κατά περίπου 200% σε σχέση με τα επίπεδα του
2009 (τριπλάσια σε σχέση με το 2009). Το ανησυχητικό φαινόμενο είναι ότι εκτός από τις εκτιμήσεις
18
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ και εκτιμήσεις διεθνών οργανισμών (ILO, IMF κτλ) προβλέπουν ότι η ανεργία αυτή θα
παραμείνει σε υψηλά επίπεδα (άνω του 15%) τουλάχιστον μέχρι το 2020. Φαινόμενο το οποίο θα
επιβαρύνει σε μεγάλο βαθμό το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης της χώρας.
3.2. Παροχές-Δείκτης Παροχών
Στον αντίποδα όμως της ραγδαίας αύξησης του ποσοστού ανεργίας υπήρξε και σημαντική
μείωση στις συνταξιοδοτικές παροχές (δημοσιονομική πειθαρχία σύμφωνα με τα Μνημόνια 1, 2
και 3). Ο δείκτης παροχών (benefit ratio), ο οποίος εκφράζει το επίπεδο των παροχών του
συνταξιοδοτικού συστήματος έχει μειωθεί αισθητά το 2013 σε σχέση με τις παροχές του 2009. Από
τους Πίνακες 4 και 6 της παραγράφου 1, παρατηρείται ότι οι δαπάνες για συντάξεις από τα
επίπεδα των 33 δις ευρώ το 2009, μειώθηκε στα επίπεδα του 22,5 δις ευρώ το 2013, μια ποσοστιαία
μείωση της τάξης του 32%. Αυτό το συμπέρασμα αποτυπώνεται και στην μέση σύνταξη γήρατος
η οποία σύμφωνα με το στοιχεία του Νοεμβρίου 2013 του Ενιαίου Συστήματος Ελέγχου &
Πληρωμής Συντάξεων «Ήλιος» εκτιμάται στα επίπεδα των 927 ευρώ (ακαθάριστα), όταν στην
μελέτη του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ του 2009 η μέση σύνταξη εκτιμήθηκε στα 1.350 ευρώ (ακαθάριστα)
περίπου, που αντιστοιχεί σε ποσοστιαία μείωση περίπου της τάξης του 31,5%.
3.3. Γήρανση Πληθυσμού
Στον Πίνακα 9 παρουσιάζεται η επίδραση της αύξησης του προσδόκιμου ζωής σε μία οικονομική
ράντα ισόβιας σύνταξης (δηλ. μιας σειράς περιοδικών χρηματοροών μέχρι το θάνατο του
ασφαλισμένου). Δηλαδή, διερευνάται η χρηματοοικονομική επίδραση στην αξία μιας μελλοντικής
σειράς πληρωμών για μία μονάδα σύνταξης μέχρι την στιγμή που θα αποβιώσει ο
ασφαλισμένος. Πιο συγκεκριμένα, για ένα άνδρα ηλικίας 65 ετών το 2010 εκτιμάται ότι το σύστημα
συνταξιοδότησης θα του παρέχει σύνταξη κατά μέσο όρο για ακόμα 17 χρόνια ζωής, ενώ μέχρι το
2050 αυτό το χρονικό διάστημα θα γίνει 20 έτη κατά μέσο όρο. Για τις γυναίκες αυτό το χρονικό
διάστημα θα αυξηθεί από 20 περίπου έτη σε 24 έτη. Οπότε μια μεταβιβαζόμενη ράντα ζωής (δηλ.
μετά το θάνατο του ασφαλισμένου, η σύνταξη λαμβάνεται από τον/την σύζυγο μέχρι που θα
αποβιώσει και αυτός) το 2010 είχε συντελεστή 14,8. Αυτό σημαίνει ότι μια ισόβια σύνταξη γήρατος
των 10.000 ευρώ ετησίως, θα στοιχίζει 148.000 ευρώ σε παρούσες αξίες με τεχνικό επιτόκιο 2%.
Από τον Πίνακα 9 φαίνεται ότι για αυτή την ράντα από το 2010 έως το 2050 η αύξηση του
συντελεστή θα είναι κατά μέσο όρο περίπου 14,2%. Δηλαδή, η παροχή των 148.000 ευρώ το 2010
θα είναι της τάξης των 169.000 ευρώ, σε παρούσες αξίες και σε σταθερές τιμές.
Από τα προαναφερόμενα γίνεται αντιληπτό το μέγεθος της επίδρασης της γήρανσης του
πληθυσμού στην ισορροπία ενός συνταξιοδοτικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης,
19
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
θεωρώντας άλλους παράγοντες σταθερούς (ανεργία, μετανάστευση, παραγωγικότητα,
πληθωρισμός, αποδόσεις επενδύσεων, εκτιμήσεις ΑΕΠ). Δηλαδή, μελετώντας την βιωσιμότητα
ενός συνταξιοδοτικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης θεωρώντας ότι παράγοντες όπως η
ανεργία, η παραγωγικότητα, η μετανάστευση κ.α. παραμένουν μακροχρόνια σταθερές και
λαμβάνοντας υπόψη μόνο την δημογραφική μεταβολή του πληθυσμού λόγω της αύξησης του
προσδόκιμου ζωής και της ταυτόχρονης μείωσης των γεννήσεων (γήρανση του πληθυσμού) η
επιβάρυνση θα ήταν σήμερα ήδη κατά 15%. Σε εκτιμήσεις με διαφορετικά σενάρια εκτίμησης της
θνησιμότητας αυτή η επιβάρυνση μπορεί να φτάσει μέχρι και το 27% (2050) σε διάστημα
εμπιστοσύνης 95%.
Πίνακας 9: Προσδόκιμο Ζωής και Ράντες Ζωής, για το 2010 και προβολή για το 2050
Προβολή Ηνωμένων Εθνών
2010 2050 1ο 25ο 50ο 75ο
Προσδώκιμο Ζωής στα 65 χρόνια
Άνδρες 16,9 20 23,2 21,6 21 20,4
Γυναίκες 20,5 24 26,9 25,5 24,9 24,3
Μεταβολή από το 2010
Άνδρες 0 3,1 6,3 4,7 4,1 3,5
Γυναίκες 0 3,5 6,4 5 4,4 3,8
Βέβαια Ράντα Ζωής στα 65
Άνδρες 13,7 15,7 17,7 16,8 16,4 16
Γυναίκες 16,1 18,3 20 19,2 18,8 18,5
Ζεύγος 14,8 16,9 18,8 17,9 17,5 17,1
Μεταβολή Βεβαίας Ράντας Ζωής στα 65
Άνδρες 0 14,6 29,4 22,4 19,4 16,6
Γυναίκες 0 13,7 24,4 19,3 17 14,9
Ζεύγος 0 14,2 27 20,9 18,2 15,7
Σημείωση: Όλες οι προβολές βασίζονται στο μέσο όρο των πινάκων θνησιμότητας 34 χωρών του OECD
Οι ράντες ζωής χρησιμοποιούν προεξοφλητικό επιτόκιο 2%
Πηγή: United Nations, World Population Prospects - The 2008 Revision
OECD Προβολές για το 2050. Εκατοστιμόρια
των προβαλόμενων πινάκων θνησιμότητας
4. Επιδράσεις των εξελίξεων του Πληθυσμού, της απασχόλησης, των αμοιβών, των
συντάξεων και των μακρο-οικονομικών μεγεθών στο συνταξιοδοτικό σύστημα στην
Ελλάδα
1. Μετά από 4 έτη η ανεργία κινείται το 2013 στο 28%-29% και η οικονομία είναι σε ύφεση με
ρυθμούς της τάξης του -4,5%, γεγονός που επιβαρύνει σε πολύ μεγάλο βαθμό τα έσοδα των
φορέων κοινωνικής ασφάλισης και τα αποθεματικά τους (βλ. Πίνακα 8 για σύγκριση).
20
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Το ΑΕΠ το 2009 εκτιμήθηκε στα 240 δις Ευρώ και σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση για τον
κρατικό προϋπολογισμό του 2013 το ΑΕΠ εκτιμήθηκε στα 183 δις ευρώ, δηλαδή μειωμένο κατά
23,75% σε σχέση με τα επίπεδα του 2009.
Πίνακας 11: ΑΕΠ Εισηγητική Έκθεση Προϋπολογισμού 2013
Έτος Ποσά σε εκ. Ευρώ
2010 222.151
2011 208.532
2012 194.003
2013 183.049
2. Το μέσο έτος εξόδου στην συνταξιοδότηση μετά τις παρεμβάσεις στο ασφαλιστικό σύστημα για
την εφαρμογή των μνημονίων, η μέση ηλικία συνταξιοδότησης έχει αυξηθεί στα 63 έτη (υπάρχει και
η δυνατότητα πρόωρης συνταξιοδότησης). Στο παράρτημα επισυνάπτεται πίνακας με προβολές
του μέσου έτους συνταξιοδότησης από μελέτες του ΟΟΣΑ (OECD).
3. Οι παροχές (δείκτης παροχών) μετά την εφαρμογή των μνημονίων και την σημαντική περικοπή
των συντάξεων υπολογίζεται στα επίπεδα των 930 ευρώ (μεικτά), μειωμένη περίπου κατά 31,5%.
4. Σύμφωνα με το νόμο 3863/2010 όσοι θεμελιώνουν δικαίωμα συνταξιοδότησης μετά την
1/1/2015, η σύνταξη τους θα υπολογίζεται με το νέο καθεστώς της βασικής σύνταξης (που
καθορίζεται στα 360 ευρώ και χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό) και της
αναλογικής σύνταξης. Ένα σημαντικό σημείο αναφοράς της νέας μεθόδου υπολογισμού είναι ότι
πια η αναλογική σύνταξη θα υπολογίζεται σε συντάξιμο μισθό ο οποίος θα υπολογίζεται από το
μέσο όρο των μισθών του ασφαλισμένου σε όλο τον εργασιακό του βίο και όχι μόνο στο μέσο
όρο των τελευταίων 2, 3 ή 5 ετών, γεγονός που μειώνει ακόμη περισσότερο το δείκτη των
παροχών (benefit ratio) το 2015 και μετά, σε σχέση με τον δείκτη παροχών της μελέτης του 2009.
Λαμβάνοντας υπόψη τις προαναφερόμενες παραδοχές στια αναλογιστικές επεξεργασίες στο
Διάγραμμα 10 αποτυπώνεται η εξέλιξη των αποθεματικών έχοντας ενσωματωθεί οι αλλαγές στα
μακροοικονομικά δεδομένα που ισχύουν το 2013. Ενώ στο Διάγραμμα 11 παρουσιάζεται η εξέλιξη
των αποθεματικών της αναλογιστικής μελέτης του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ του 2009.
21
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 10: Εξέλιξη αποθεματικών μετά τις νέες παραδοχές.
-130%
-120%
-110%
-100%
-90%
-80%
-70%
-60%
-50%
-40%
-30%
-20%
-10%
0%
10%
Εξέλιξη Αποθεματικών
(ως % επί του πραγματικού ΑΕΠ)
Διάγραμμα 11: Εξέλιξη αποθεματικών αναλογιστικής μελέτης 2009 (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ)
-130%
-120%
-110%
-100%
-90%
-80%
-70%
-60%
-50%
-40%
-30%
-20%
-10%
0%
10%
2009 2014 2019 2024 2029 2034 2039 2044 2049
Εξέλιξη Αποθεματικών
(ως % επί του πραγματικού ΑΕΠ)
22
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
5. Επίλογος
Από την μελέτη των επιδράσεων του προσδόκιμου ζωής, της γήρανσης του πληθυσμού, της
ανεργίας, της μείωσης των μισθών, την αβεβαιότητα και τους χρηματο-οικονομικούς κινδύνους,
την αναιμική ανάκαμψη και τα μέτρα περικοπής των συνταξιοδοτικών παροχών προκύπτει:
· Η οριακή ισορροπία εισροών-εκροών κατά το 2014-2015 και από το τέλος του 2015 και
μετά ανατρέπεται ακόμη και αυτή η οριακή ισορροπία στο κοινωνικο-ασφαλιστικό
σύστημα της χώρας.
· Η δημογραφική μεταβολή του πληθυσμού λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και
της ταυτόχρονης μείωσης των γεννήσεων (γήρανση του πληθυσμού) συμβάλλει σήμερα
στην αύξηση των συνταξιοδοτικών δαπανών κατά 15%. Με διαφορετικά σενάρια
εκτίμησης της θνησιμότητας αυτή η επιβάρυνση προσεγγίζει το 27% (2050) σε διάστημα
εμπιστοσύνης 95%.
· Οι περικοπές των συντάξεων και η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης εάν δεν
συνοδεύονταν από τις συνθήκες και εκρηκτικής αύξησης της ανεργίας τότε το οριακό έτος
στην εξέλιξη των αποθεματικών θα ήταν περίπου το 2025. Η παρατεταμένη και βαθειά
ύφεση καθώς και η ανεργία μετατόπισε το οριακό έτος δέκα χρόνια νωρίτερα (2015).
· Οι δυσμενείς εξελίξεις στην βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος στην Ελλάδα
αναδεικνύει την αναγκαιότητα νέου πλαισίου χρηματοδότησης του συνταξιοδοτικού
συστήματος με την ανεύρεση νέων πόρων εκτός του Κρατικού Προϋπολογισμού (αύξηση
αντικειμενικών αξιών δημόσιας περιουσίας, τυχερά παιχνίδια, κερδοφορία Τραπεζών και
δημόσιων επιχειρήσεων, κρατικές προμήθειες, δημόσια έργα, καζίνο, κλπ. ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ,
2010) με στόχο την μακροχρόνια οικονομική βιωσιμότητα και κοινωνική
αποτελεσματικότητα του ΣΚΑ.
23
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Βιβλιογραφία:
1. OECD, Pensions at a Glance, Retirement-Income systems in OECD countries, Paris 2011.
2. Roseveare (1996), “Aging Populations, Pensions Systems and Government Budgets”
3. Probabilistic Populations Projections for the 27 EU Member States Based on Eurostat
Assumptions.
4. Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων: Κοινωνικός Προϋπολογισμός, Αθήνα
2009.
5. Υπουργείο Οικονομικών: Κρατικός Προϋπολογισμός, Εισηγητική Έκθεση, Αθήνα 2013.
6. Χ. Μπάγκαβος, Δημογραφικές Μεταβολές. Αγορά Εργασίας και Συντάξεις στην Ελλάδα και
την Ευρωπαϊκή Ένωση, Gutenberg, Αθήνα 2003.
7. Δ. Τριχόπουλος, Μ. Παπαδάκης, Μ. Κογεβίνας: “Ο Πληθυσμός της Ελλάδας: Θεωρήσεις-
Προοπτικές-Προσανατολισμοί”, Αθήνα 2012.
8. Σ. Ρομπόλης, Γ. Ρωμανιάς, Β. Μαργιός: Αναλογιστική Μελέτη Βιωσιμότητας Ελληνικού
Συστήματος Κύριας Ασφάλισης, ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, Αθήνα 2009.
9. OECD, “Pension Markets in Focus 2012”. Paris.
10. Whitehouse, E.R. (2007), “Life-Expectancy Risk and Pensions: Who bears the Burden?”
Social, Employment and Migration Working Paper, No. 60, OECD Publishing, Paris.
11. OECD, 2013, Les reltaites. Paris 2013.
12. ΙΝΕ/ΓΣΕΕ: Η Ελληνική Οικονομία και η Απασχόληση, Αθήνα 2013.
24
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
25
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 1: Προσδόκιμο ζωής κατά την γέννηση και η μεταβολή του από το 1983.
Society at a Glance 2011: OECD Social Indicators - © OECD 2011
Version 1 - Last updated: 04-Apr-2011
Japan
Switzerland
Australia
Italy
Sweden
Iceland
France
Spain
Israel
Canada
Luxembourg
Norway
Austria
New Zealand
Netherlands
Germany
Greece
Finland
Ireland
Korea
Belgium
United Kingdom
Portugal
OECD
Chile
Denmark
Slovenia
United States
Czech Republic
Poland
Mexico
Slovak Republic
Estonia
Hungary
Turkey
China
Brazil
Indonesia
Russian Federation
India
(51.5) South Africa (-7.0)
HE1.1. Life expectancy has increased remarkably in OECD countries
Panel A. Life expectancy at birth in 2008 or latest year (
?
) Panel B. Rise in life expectancy between 1983 and 2008 (in years)
82,7
82,2
81,5
81,5
81,4
81,3
81,2
81,2
81,1
80,7
80,6
80,6
80,5
80,4
80,3
80,2
80,0
79,9
79,9
79,9
79,8
79,7
79,3
79,3
78,8
78,8
78,8
77,9
77,3
75,6
75,3
74,8
73,9
73,8
73,6
73,1
72,4
70,8
67,8
63,7
85 80 75 70 65 60
5,7
6,0
6,0
6,7
4,8
4,2
6,4
5,1
6,6
4,5
7,1
4,3
7,4
6,7
4,0
6,4
4,6
5,5
6,8
12,5
5,8
5,4
6,9
6,0
6,3
4,3
6,7
3,3
6,6
4,5
6,7
4,2
3,8
4,7
13,9
6,6
8,7
14,1
0,2
7,5
0 5 10 15
26
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 2: Κανονική & Πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης.
Part I Figure 2.3. Average effective age of labour-market exit and normal pensionable age
Version 1 - Last updated: 28-Jan-2011
Note: Effective retirement age shown is for five year period 2004-09; Pensionable age is shown for 2010.
Source: OECD, updated from OECD (2006).
Slovak Republic
Belgium
France
Austria
Luxembourg
Germany
Spain
Poland
Italy
Hungary
Turkey
Netherlands
Czech Republic
Greece
Finland
Denmark
United Kingdom
OECD
Canada
Ireland
Sweden
Switzerland
United States
Australia
Norway
Korea
Iceland
Japan
New Zealand
Portugal
Figure 2.3. Ave rage e ffe ctive age of labour-marke t exit and normal pensionable age
Men Women
Mexico
50 55 60 65 70 75
Effective
Official
75 70 65 60 55 50
Effective
Official
27
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 3: Άνδρες, Προβολές πραγματικής μέσης ηλικίας συνταξιοδότησης
Part I Table 1. Men’s pensionable age in OECD countries, 1949-2050
Partie I Tableau 1. Âge de la retraite pour les hommes dans les pays de l’OCDE, 1949-2050
Version 1 - Last updated: 28-Jan-2011
1949 1958 1971 1983 1989 1993 1999 2002 2010 2020 2030 2040 2050
Australia 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,0 67,0 67,0 Australie
Austria 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Autriche
Belgium 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Belgique
Canada 70,0 69,0 68,0 67,0 66,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Canada
Czech Republic 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,5 61,0 62,2 63,5 65,0 65,0 Rép. tchèque
Denmark 65,0 65,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 65,0 65,0 67,0 67,0 67,0 Danemark
Finland 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Finlande
France 65,0 65,0 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,5 61,0 61,0 61,0 61,0 France
Germany 63,0 63,0 63,0 63,0 63,0 63,0 63,0 63,5 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Allemagne
Greece 55,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Grèce
Hungary 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 64,5 65,0 65,0 65,0 Hongrie
Iceland 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 Islande
Ireland 70,0 70,0 70,0 70,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Irlande
Italy 60,0 60,0 60,0 55,0 55,0 55,0 55,0 57,0 59,0 61,0 65,0 65,0 65,0 Italie
Japan 60,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Japon
Korea 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 62,0 64,0 65,0 Corée
Lux embourg 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Lux embourg
Mex ico 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Mex ique
Netherlands 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Pay s-Bas
New Zealand 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 61,1 64,1 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Nlle-Zélande
Norway 70,0 70,0 70,0 70,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 Norv ège
Poland 60,0 60,0 60,0 60,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Pologne
Portugal 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Portugal
Slov ak Republic 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 62,0 62,0 62,0 62,0 62,0 Rép. slov aque
Spain 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Espagne
Sweden 67,0 67,0 67,0 67,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Suède
Switzerland 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Suisse
Turkey 60,0 45,0 45,0 45,0 45,0 44,0 44,9 48,6 53,1 57,7 62,3 Turquie
United Kingdom 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,0 67,0 68,0 Roy aume-Uni
United States 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,0 66,0 67,0 67,0 67,0 Etats-Unis
OECD 64,3 63,9 63,9 63,2 62,8 62,5 62,6 62,7 63,0 63,5 64,1 64,4 64,6 OCDE
Table 1.1. Men’s pensionable age in OECD countries, 1949-2050
Tableau 1.1. Âge de la retraite pour les hommes dans les pay s de l’OCDE, 1949-2050
Note: Germany refers to West Germany for the period 1949-2002. Czechoslovakian data are used for the Czech and Slovak Republics where appropriate. Where there is
more than one value per calendar year, these have been averaged. The recent amendment, in the United Kingdom, to the rate of increase in pension age is not reflected in
the table.
Source: National officials, OECD calculations and Turner (2007).
Note : Pour l’Allemagne, les données de la période 1949-2002 concernent l’Allemagne de l’Ouest. Selon le cas, les données relevées pour la Tchécoslovaquie sont
utilisées pour la République tchèque ou la République slovaque. Lorsqu’on dispose de plusieurs valeurs par année civile, on utilise la moyenne de ces données. Au
Royaume-Uni, le récent amendement au taux d’augmentation de l’âge de la retraite n’est pas pris en compte dans ce tableau.
Source : Responsables des pays concernés, calculs de l’OCDE et Turner (2007).
28
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 4: Γυναίκες, Προβολές πραγματικής μέσης ηλικίας συνταξιοδότησης
Part I Table 2. Women’s pensionable age in OECD countries, 1949-2050
Partie I Tableau 1.2. Âge de la retraite pour les femmes dans les pays de l’OCDE, 1949-2050
Version 1 - Last updated: 28-Jan-2011
1949 1958 1971 1983 1989 1993 1999 2002 2010 2020 2030 2040 2050
Australia 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 61,0 62,0 64,0 66,0 67,0 67,0 Australie
Austria 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 63,0 65,0 65,0 Autriche
Belgium 55,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Belgique
Canada 70,0 69,0 68,0 67,0 66,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Canada
Czech Republic 60,0 55,0 57,0 57,0 57,0 57,0 58,0 58,7 60,7 63,3 65,0 65,0 Rép. tchèque
Denmark 65,0 60,0 62,0 62,0 62,0 67,0 67,0 67,0 65,0 65,0 67,0 67,0 67,0 Danemark
Finland 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Finlande
France 65,0 65,0 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,5 61,0 61,0 61,0 61,0 France
Germany 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,5 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Allemagne
Greece 55,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Grèce
Hungary 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 59,0 64,5 65,0 65,0 65,0 Hongrie
Iceland 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 Islande
Ireland 70,0 70,0 70,0 70,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Irlande
Italy 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 57,0 59,0 61,0 65,0 65,0 65,0 Italie
Japan 60,0 60,0 60,0 60,0 61,0 63,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Japon
Korea 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 62,0 64,0 65,0 Corée
Lux embourg 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Lux embourg
Mex ico 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Mex ique
Netherlands 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Pay s-Bas
New Zealand 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 61,1 64,1 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Nlle-Zélande
Norway 70,0 70,0 70,0 70,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 Norv ège
Poland 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Pologne
Portugal 65,0 65,0 65,0 65,0 62,0 62,0 62,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Portugal
Slov ak Republic 60,0 55,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 62,0 62,0 62,0 62,0 Rép. slov aque
Spain 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Espagne
Sweden 67,0 67,0 67,0 67,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Suède
Switzerland 60,0 60,0 60,0 62,0 62,0 62,0 62,0 63,0 64,0 64,0 64,0 64,0 Suisse
Turkey 60,0 45,0 45,0 45,0 45,0 40,0 41,0 45,2 50,4 55,6 60,8 Turquie
United Kingdom 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 65,0 66,0 67,0 68,0 Roy aume-Uni
United States 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,0 66,0 67,0 67,0 67,0 Etats-Unis
OECD 62,9 62,5 62,1 61,7 61,1 61,1 61,2 61,4 61,9 62,9 63,7 64,1 64,4 OCDE
Tableau 1.2. Âge de la retraite pour les femmes dans les pays de l’OCDE, 1949-2050
Table 1.2. Women’s pensionable age in OECD countries, 1949-2050
Note: Data shown in bold type indicates that pension ages are different for women than men. Germany refers to West Germany for the period 1949-2002.
Czechoslovakian data are used for the Czech and Slovak Republics where appropriate. Where there is more than one value per calendar year, these have been averaged.
The recent amendment, in the United Kingdom, to the rate of increase in pension age is not reflected in the table.
Source: National officials, OECD calculations and Turner (2007).
Note : Les données en gras indiquent que l’âge de la retraite est différent pour les hommes et pour les femmes. Pour l’Allemagne, les données de la période 1949-2002
concernent l’Allemagne de l’Ouest. Selon le cas, les données relevées pour la Tchécoslovaquie sont utilisées pour la République tchèque ou la République slovaque.
Lorsqu’on dispose de plusieurs valeurs par année civile, on utilise la moyenne de ces données. Au Royaume-Uni, le récent amendement au taux d’augmentation de l’âge
de la retraite n’est pas pris en compte dans ce tableau.
Source : Responsables des pays concernés, calculs de l’OCDE et Turner (2007).
29
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Part II Projections of public expenditure on pensions, 2007-2060
Version 1 - Last updated: 28-Jan-2011
2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060
OECD members
Australia 3,6 3,6 3,6 3,7 4,3 4,7 4,9
Austria 12,8 12,7 12,8 13,0 13,4 13,8 13,9 13,9 14,0 14,0 13,9 13,6
Belgium 10,0 10,3 10,9 11,8 13,0 13,9 14,4 14,6 14,7 14,7 14,8 14,7
Canada 4,6 5,0 5,4 5,8 6,3 6,6 6,6 6,5 6,4 6,3 6,3 6,2
Chile
Czech Republic 7,8 7,1 6,9 6,9 7,0 7,1 7,6 8,4 9,4 10,2 10,8 11,0
Denmark 9,1 9,4 10,2 10,6 10,5 10,6 10,5 10,4 10,0 9,6 9,3 9,2
Estonia 5,6 6,4 6,2 5,9 5,8 5,6 5,4 5,4 5,3 5,3 5,2 4,9
Finland 10,0 10,7 11,8 12,6 13,4 13,9 13,9 13,6 13,4 13,3 13,3 13,4
France 13,0 13,5 13,5 13,6 13,9 14,2 14,5 14,4 14,3 14,2 14,1 14,0
Germany 10,4 10,2 10,1 10,5 11,0 11,5 11,9 12,1 12,2 12,3 12,5 12,8
Greece 11,7 11,6 12,2 13,2 14,8 17,1 19,4 21,4 23,0 24,0 24,3 24,1
Hungary 10,9 11,3 10,9 11,0 10,9 11,0 11,4 12,2 12,7 13,2 13,7 13,8
Iceland 4,0 6,9
Ireland 4,0 4,1 4,3 4,6 5,0 5,4 5,8 6,4 7,1 8,0 8,4 8,6
Israel
Italy 14,0 14,0 14,0 14,1 14,3 14,8 15,2 15,6 15,4 14,7 14,2 13,6
Japan
Korea 0,6 0,9 1,1 1,4 2,0 2,5 3,1 3,9 4,8 5,5 6,0 6,5
Luxembourg 8,7 8,6 8,9 9,9 12,1 14,2 16,6 18,4 20,7 22,1 23,7 23,9
Mexico 2,4 3,5
Netherlands 6,6 6,5 7,2 7,8 8,4 9,3 10,0 10,3 10,3 10,3 10,4 10,5
New Zealand 4,0 4,7 4,8 5,3 5,9 6,7 7,3 7,7 7,8 8,0
Norway 8,9 9,6 10,8 11,5 12,0 12,7 13,2 13,4 13,4 13,3 13,5 13,6
Poland 11,6 10,8 9,6 9,7 9,7 9,4 9,3 9,2 9,1 9,1 9,0 8,8
Portugal 11,4 11,9 12,1 12,4 12,6 12,6 12,3 12,5 12,8 13,3 13,1 13,4
Slovak Republic 6,8 6,6 6,3 6,3 6,9 7,3 7,8 8,3 8,8 9,4 9,9 10,2
Slovenia 9,9 10,1 10,6 11,1 12,0 13,3 14,7 16,1 17,3 18,2 18,6 18,6
Spain 8,4 8,9 9,2 9,5 10,1 10,8 11,9 13,2 14,6 15,5 15,6 15,1
Sweden 9,5 9,6 9,5 9,4 9,4 9,5 9,5 9,4 9,1 9,0 9,2 9,4
Switzerland 6,4 6,3 6,6 6,8 7,5 8,1 8,6 8,6 8,8 8,6
Turkey 7,3 11,4
United Kingdom 6,6 6,7 6,8 6,9 7,2 7,6 7,8 8,0 7,9 8,1 8,6 9,3
United States 4,3 4,6 4,8 4,9 4,9 4,9 4,9 4,8 4,8 4,8 4,7 4,7
OECD28 8,4 8,6 8,9 10,0 10,8 11,4
Argentina 5,9 8,6
Brazil 8,5 15,8
China 2,2 2,6
India 1,7 0,9
Indonesia 0,9 2,1
Russian Federation 4,6 7,1 8,5 8,9 9,0 9,0 8,7 8,4 8,0 7,5 7,2 6,9
Saudi Arabia 2,2 7,1
South Africa 1,1 1,3 1,7 1,8 1,8 1,7 1,6 1,6 1,5 1,5 1,5 1,4
EU27 8,9 9,1 9,2 9,6 10,0 10,6 11,1 11,6 12,1 12,5 12,8 12,9
Other major economies
Projections of public expenditure on pensions, 2007-2060
Note: OECD28 figure shows only countries for which complete data between 2010 and 2050 are available. EU27
figure is a simple average of member states (not the weighted average published by the European Commission).
Pension schemes for civil servants and other public-sector workers are generally included in the calculations for EU
member states: see European Commission, op. cit. Expenditures on these schemes are not included for Canada,
Japan, South Africa and the United States. Projections are not available, in some cases, for separate resourcetested
programmes for retirees. This is the case for the United States and some EU member states as set out in
European Commission, op. cit. Similarly, data for Korea cover the earnings-related scheme but not the basic
(resource-tested) pension.
Source: European Commission (2009), “The 2009 Ageing Report: Economic and Budgetary Projections for the EU
27 Member States (2008-2060)”, in European Economy No. 2/2009, Brussels; Commonwealth of Australia (2010),
Australia to 2050: Future Challenges; calculations provided by the Office of the Chief Actuary, Office of the
Superintendent of Financial Institutions, Canada; National Pensions Research Institute, Korea; Russia: World Bank
staff estimates; South Africa: OECD Secretariat estimates assuming a universalised basic pension; Social Security
Administration (2010), Annual Report of the Board of Trustees of the Federal Old-Age and Survivors Insurance and
Federal Disability Insurance Trust Funds, Document 111-137, House of Representatives, United States. Standard &
Poor’s (2010), Global Aging 2010: An Irreversible Truth for Argentina, Brazil, China, Iceland, India, Indonesia,
Mexico, Saudi Arabia, Turkey.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΉ ΑΣΦΆΛΙΣΗ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΏΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΉΡΑΝΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΎ ΣΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΌ
ΣΎΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΛΛΆΔΟΣ 2013-2050.
Σάββα Ρομπόλη-Βασίλη Μπέτση
Αθήνα, 9/12/2013
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
1. ΕΙΣΑΓΩΓΉ
Οι πληθυσμιακές μεταβολές που συντελούνται τα τελευταία χρόνια σε όλες σχεδόν τις χώρες
αποτελούν, ιδιαίτερα στις αναπτυγμένες χώρες, αντικείμενο μελέτης των επιδράσεών τους στην
αγορά εργασίας και στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.
Πιο συγκεκριμένα, η γήρανση του πληθυσμού και η συρρίκνωση του πληθυσμού σε ηλικία
εργασίας επηρεάζει είτε άμεσα, είτε έμμεσα την διάρθρωση του εργατικού δυναμικού, τις συνθήκες
προσφοράς και αποτελεσματικότητας της αγοράς εργασίας καθώς και την μακροχρόνια
βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης.
Πράγματι, οι ηλικιωμένοι σήμερα ζούν περισσότερο και υγιέστερα από ότι αυτοί των
προηγούμενων γενεών. Το 2010, η προσδοκώμενη αναμενόμενη ζωή (Ελλάδα) στην ηλικία των 65
ετών ήταν 17 χρόνια για τους άνδρες και 21 χρόνια για τις γυναίκες. Ακόμη, η πιθανότητα
επιβίωσης ενός νεογέννητου αγοριού μέχρι και την ηλικία των 65 ετών είναι άνω του 80%, ενώ η
αντίστοιχη πιθανότητα για ένα κορίτσι είναι άνω του 90%. Η εξέλιξη αυτή σημαίνει ότι η αύξηση του
προσδόκιμου ζωής υποδηλώνει την καταβολή συνταξιοδοτικών παροχών για ακόμα πιο μακρές
περιόδους. Επίσης υποδηλώνει την διαμόρφωση συνθηκών ισορροπίας οικονομικής
βιωσιμότητας και κοινωνικής αποτελεσματικότητας, παρέχοντας συντάξεις οι οποίες θα
απομακρύνουν την πλειοψηφία των συνταξιούχων από την κατάσταση φτώχειας με
χρηματοδότηση εργαζομένων και φορολογούμενων ικανή να ανταποκριθεί στις μακροχρόνιες
υποχρεώσεις του κοινωνικο-ασφαλιστικού συστήματος στην χώρα μας. Αξίζει να σημειωθεί ότι
κατά την περίοδο 2010-2015 κατά μέσο στις χώρες του ΟΟΣΑ, οι γυναίκες στα 65 τους
αναμενόταν να ζήσουν επιπλέον 20,8 χρόνια, ενώ οι άνδρες κατά 17,4 χρόνια. Μέχρι το 2060-2065
οι γυναίκες θα ζουν πέντε χρόνια περισσότερο (25,8 χρόνια) και οι άνδρες 4,5 χρόνια (21,9
χρόνια). Έτσι, οι δαπάνες συντάξεων για πρώτη φορά στα 65 έτη προς τους συνταξιούχους των
χωρών-μελών του ΟΟΣΑ θα είναι αυξημένες κατά 20% λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής
και της γήρανσης του πληθυσμού (ΟΟΣΑ, 2013). Οι εξελίξεις αυτές συντελούνται εξ αιτίας της
υπογγενητικότητας, το επίπεδο της οποίας αδυνατεί να συμβάλλει στην σταθεροποίηση του
ενεργού πληθυσμού για τις επόμενες γενεές. Επομένως το ερώτημα που προκύπτει είναι: με ένα
σταδιακά μικρότερο αριθμό εργαζομένων και ένα σταδιακά μεγαλύτερο αριθμό συνταξιούχων
ποιο τελικά θα είναι το νέο πλαίσιο χρηματοδότησης του συνταξιοδοτικού συστήματος; Θα είναι η
υπερφορολόγηση των εργαζομένων, η αύξηση των εισφορών, η περαιτέρω μείωση των
συντάξεων, η αναζήτηση νέων πόρων προκειμένου να εξασφαλισθούν οι αναγκαίοι πόροι για
την καταβολή των συντάξεων των ήδη και των μελλοντικών συνταξιούχων;
2
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Στο πλαίσιο αυτό, το ενδιαφέρον αυτής της εισήγησης επικεντρώνεται στην διερεύνηση των
επιδράσεων του προσδόκιμου ζωής, της γήρανσης του πληθυσμού, της ανεργίας, της μείωσης
των μισθών, της αναιμικής ανάκαμψης, των χρηματοοικονομικών κινδύνων και της μείωσης των
συντάξεων, στην μακροχρόνια βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην
Ελλάδα. Σημαντικό γεγονός το οποίο θα έπρεπε να τονισθεί είναι ότι οι εκτιμήσεις των
προηγούμενων ετών για το προσδόκιμο ζωής έχουν διαφοροποιηθεί, με αποτέλεσμα τώρα η
γήρανση του πληθυσμού να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην χρηματοδότηση του
συνταξιοδοτικού συστήματος.
Ο μεθοδολογικός άξονας της εισήγησης συνίσταται στην ανάλυση και την επεξεργασία των
πληθυσμιακών εξελίξεων και των άλλων προαναφερόμενων μεγεθών καθώς και στην συσχέτισή
τους με την μακροχρόνια βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης με την εφαρμογή
αναλογιστικών προσεγγίσεων. Η επίδραση αυτή αποτυπώνεται σε μία εκτίμηση της αύξησης των
συνταξιοδοτικών δαπανών του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (εκτός ΝΑΤ, ΟΓΑ, Δημόσιο). Η
επίδραση της γήρανσης του πληθυσμού αποτυπώνεται στο αναλογιστικό κόστος του
διανεμητικού συστήματος θεωρώντας του λοιπούς παράγοντες στα σημερινά επίπεδα.
Ειδικότερα, θα πρέπει να επισημανθεί ότι η γήρανση του πληθυσμού είναι το αποτέλεσμα της
ταυτόχρονης επίδρασης δύο παραγόντων:
· της μείωσης της γεννητικότητας, και της ταυτόχρονης
· αύξησης του προσδόκιμου ζωής.
Αυτή αποτυπώνεται στην αύξηση της μέσης ηλικίας του πληθυσμού και στη μετατόπιση της
ηλικιακής κατανομής του πληθυσμού στις μεγαλύτερες ηλικίες, παρουσιάζοντας στην ηλικιακή
κατανομή μια όλο και αυξανόμενη κυρτότητα προς τις μεγάλες ηλικιακές ομάδες (ανατροπή
ηλικιακής πυραμίδας).
Η μεθοδολογική αυτή προσέγγιση δεν αποσκοπεί στον προσδιορισμό του οργανικού ελλείμματος
ως του κορυφαίου προβλήματος του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα. Αντίθετα,
αποσκοπεί στην αποτύπωση της εξέλιξης των στοιχείων ενεργητικού του ΣΚΑ ως ποσοστού του
ΑΕΠ κατά την περίοδο 2013-2050.
Έτσι, οι προβληματισμοί που διατυπώνονται στα συμπεράσματα της εισήγησης ως προϋποθέσεις
προτεραιοτήτων παρέμβασης και άσκησης δημόσιων κοινωνικο-ασφαλιστικών πολιτικών,
κινούνται προς την κατεύθυνση της σύνθετης κοινωνικο-οικονομικής αντιμετώπισης των
προβλημάτων της μακροχρόνιας βιωσιμότητας και της κοινωνικής αποτελεσματικότητας του
συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα.
3
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
2. Ο πληθυσμός και οι παράγοντες μεταβολής του
Οι παράγοντες που επηρεάζουν τον πληθυσμό της Ελλάδας και κατ επέκταση την γήρανσή του
είναι η μείωση της γεννητικότητας και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής. Στην Ελλάδα σήμερα ο
δείκτης γονιμότητας είναι κατά μέσο όρο 1,5 παιδιά ανά γυναίκα, ποσοστό το οποίο είναι
κατώτερο του επιπέδου αντικατάστασης γενεών. Επίσης το προσδόκιμο επιβίωσης σήμερα είναι
τα 77,6 έτη ζωής για τους άνδρες και 82,9 έτη για τις γυναίκες.
Διάγραμμα 1: Πυραμίδα ηλικιών 2010
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Εκτιμήσεις 2011.
Η πυραμίδα αυτή παρουσιάζει συρρικνωμένη βάση, ως αποτέλεσμα της μείωσης της
γεννητικότητας, και διευρυμένη κορυφή εξαιτίας της δημογραφικής γήρανσης του πληθυσμού.
Η διαχρονική εξέλιξη της κατανομής του πληθυσμού αντικατοπτρίζεται και στον πίνακα 1. Σε αυτόν
παρουσιάζεται η συνεχιζόμενη συρρίκνωση των γεννήσεων (παιδικός πληθυσμός 0-14 ετών), ενώ
η αναλογία των υπερηλίκων διαρκώς αυξάνεται κυρίως ως αποτέλεσμα της χαμηλής
γεννητικότητας και δευτερευόντως από την παράταση του προσδόκιμου επιβίωσης. Στον πίνακα 1
4
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
επίσης παρουσιάζονται τα ποσοστά των ηλικιών 15-64 ετών που αποτελούν το παραγωγικό
τμήμα του πληθυσμού και τα ποσοστά του γεροντικού πληθυσμού ηλικίας 65 ετών και άνω.
Πίνακας 1: Εκατοστιαία Κατανομή Πληθυσμού κατά φύλο και Ομάδες Ηλικιών 1951-2010
Φύλο-Ηλικία 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2010
0-14 28,8 26,7 25,4 23,7 19,2 15,2 14,4
15-64 64,5 65,1 63,7 63,6 67,1 67,7 66,7
65+ 6,7 8,2 10,9 12,7 13,7 17,1 18,9
Άνδρες
0-14 30,3 28,2 26,6 24,8 20,1 15,8 14,9
15-65 63,6 64,6 63,6 63,7 67,7 69,0 68,2
65+ 6,1 7,2 9,8 11,5 12,2 15,2 16,9
Γυναίκες
0-14 27,4 25,4 24,1 22,6 18,5 14,6 13,8
15-65 65,3 65,5 63,9 63,5 66,4 66,5 65,2
65+ 7,3 9,1 12,0 13,9 15,1 18,9 21,0
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Εκτιμήσεις 2011
Στο Διάγραμμα 2 απεικονίζεται η διαχρονική εξέλιξη της ηλικιακής κατανομής του πληθυσμού της
χώρας.
Διάγραμμα 2: Διαχρονική Εξέλιξη της ηλικιακής κατανομής του πληθυσμού της Ελλάδας
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
80,0
1951 1961 1971 1981 1991 2001 2010
%
Έτος
Διαχρονική εξέλιξη της ηλικιακής κατανομής του
πληθυσμού της Ελλάδας
0-14
15-64
65+
5
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
2.1. Γεννητικότητα
Μια συνιστώσα της δημογραφικής εξέλιξης ενός πληθυσμού αποτελεί και η εξέλιξη του δείκτη
ολικής γονιμότητας. Ο δείκτης ολικής γονιμότητας είναι ο μέσος όρος του αριθμού των παιδιών
ανά γυναίκα. Η διαχρονική του εξέλιξη είναι αρκετά ανησυχητική, αφού το 1980 κυμαινόταν πάνω
από το 2,1 εξασφαλίζοντας την αναπλήρωση των γενεών, ενώ μετά το 1980 ακολούθησε μία
έντονη καθοδική τάση με αποτέλεσμα σήμερα να διαμορφώνεται στα επίπεδα του 1,5 (Διάγραμμα
3) όπως κατά μέσο όρο στην Ε.Ε.-27 και πολύ κάτω από το 2,1 που χρειάζεται για να
σταθεροποιηθεί ο πληθυσμός χωρίς μετανάστευση. Επιπλέον, οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής
Επιτροπής εκτιμούν ότι το 2050 το 58,8% του Ελληνικού Πληθυσμού θα είναι άνω των 65 ετών,
ακολουθώντας μόνο την Ισπανία και την Ιταλία.
Διάγραμμα 3: Δείκτης ολικής γονιμότητας 1956-2010
6
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
2.2. Θνησιμότητα και Επιβίωση
Η θνησιμότητα στη χώρα μας βελτιώνεται διαρκώς και αντανακλάται στην προοδευτική
επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης.
Η Προσδοκώμενη ζωή κατά την γέννηση εκτιμάται σήμερα σε περίπου 78 έτη για τους άνδρες και
σε 83 έτη για τις γυναίκες. Σε διάρκεια 50 χρόνων (1960 -2009) η προσδοκώμενη ζωή αυξήθηκε
κατά δέκα έτη.
Στην αύξηση αυτή συνέβαλαν οι ηλικίες που ανήκουν στον πληθυσμό των ηλικιωμένων (αφού
ζούν περισσότερα χρόνια) αλλά και η μείωση της βρεφικής θνησιμότητας.
Στον πίνακα 2 παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη του προσδόκιμου ζωής.
Πίνακας 2 Ελλάδα: Προσδοκώμενη Ζωή κατά φύλο και ηλικία 1961-2009
Φύλο-Ηλικία 1960 1970 1980 1990 2000 2009
Μεταβολή
(%)2009/1960
Άνδρες
0 67,3 70,1 72,2 74,6 75,4 77,6 15,3
25 48 49,3 49,7 51,2 51,6 53,5 11,5
45 29,4 30,5 30,9 32,4 32,8 34,7 18
65 13,4 13,9 14,6 15,7 16,2 17,9 33,6
Γυναίκες
0 70,4 73,6 76,6 79,4 80,5 82,9 17,8
25 50,7 52,2 53,5 55,6 56,3 58,4 15,2
45 31,7 33 34,1 36,1 36,8 38,9 22,7
65 14,7 15,3 16,7 17,9 18,3 20,4 38,8
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ και ΠΟΥ, Πίνακες Επιβίωσης, 1960-2010
Η επιμήκυνσή της ζωής θα στηριχτεί στο μέλλον σε μεγάλο βαθμό στην εξάλειψη των κοινωνικών
και γεωγραφικών διαφοροποιήσεων της θνησιμότητας, και στην προληπτική ιατρική η οποία θα
διαδραματίσει κεντρικό ρόλο.
Επιπλέον, παρουσιάστηκαν δύο σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την δημογραφία του
πληθυσμού μιας χώρας. Ειδικότερα, παρουσιάστηκε η διαχρονική εξέλιξη αυτών των παραγόντων
τα τελευταία 50 χρόνια στην Ελλάδα.
Τα δύο κύρια συμπεράσματα είναι η σημαντική μείωση του δείκτη γεννητικότητας του πληθυσμού
και η αύξηση του προσδόκιμου ζωής, η επίδραση των οποίων έχει δημιουργήσει τα πρώτα
σημάδια της γήρανσης του πληθυσμού.
7
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
2.3. Δείκτης Εξάρτησης και διαχρονική εξέλιξη των συνταξιοδοτικών δαπανών του συστήματος
κοινωνικής ασφάλισης
Η εξέλιξη των αναμενόμενων συνταξιοδοτικών δαπανών ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ αναλύεται σε
τέσσερις δείκτες που συνεισφέρουν στην εκτίμηση των προβολών σε ένα συνταξιοδοτικό
σύστημα. Οι δείκτες αυτοί είναι:
1. Ο δείκτης εξάρτησης (dependency ratio), ο οποίος υποδηλώνει ένα μέτρο γήρανσης του
πληθυσμού.
2. Ο δείκτης κάλυψης (coverage ratio), ο οποίο αποτυπώνει ένα μέτρο πυκνότητας των
συνταξιούχων στον γεροντικό πληθυσμό (ηλικίας 65 και άνω).
3. Του δείκτη 1/δείκτης απασχόλησης (1/employment ratio), όπου ο δείκτης απασχόλησης
υποδηλώνει ένα μέτρο της ανεργίας.
4. Του δείκτη παροχών (benefit ratio), ο οποίος υποδηλώνει ένα μέτρο της γενναιοδωρίας ή
μη των παροχών του συστήματος.
Δείκτης εξάρτησης
Το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού (ηλικίες 15-64 ετών) συντηρεί το μη παραγωγικό τμήμα (0-
14 και 65+). Η σχέση αυτή αποτυπώνεται στον δείκτη εξάρτησης ο οποίος διασπάται σε δύο
συνιστώσες. Η πρώτη συνιστώσα είναι ο λόγος της ομάδας 65 ετών και άνω προς το
παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού και η δεύτερη συνιστώσα ως ο λόγος της ομάδας 0-14 ετών
προς το παραγωγικό τμήμα του πληθυσμού. Στον πίνακα 3 παρουσιάζεται μία ανησυχητική τάση:
η επιβάρυνση των ενεργών ατόμων με μη ενεργά διογκώνεται συνεχώς έναντι των υπερηλίκων και
αμβλύνεται αισθητά έναντι του παιδικού πληθυσμού, αντικατοπτρίζοντας τη βαθμιαία γήρανση
και την υπογεννητικότητα αντίστοιχα.
8
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 3 Ελλάδα: Δείκτες Εξάρτησης 1951-2010
Έτος
Πληθυσμός 0-14 και
65 ετών και
άνω/πληθυσμό 15-64
ετών
Πληθυσμός 65 ετών
και άνω/Πληθυσμό 15-
64 ετών
Πληθυσμός 0-14
ετών/Πληθυσμός 15-
64 ετών
1951 53 11,1 41,9
1961 52,7 13,9 38,8
1971 56,6 18,8 37,8
1981 57,5 21,9 35,6
1991 50,5 22,7 27,8
2001 47,7 25,2 22,5
2010 49,9 28,4 21,5
Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Απογραφές πληθυσμού, Εκτιμήσεις
Στους πίνακες 4, 5, 6 και στα διαγράμματα 4, 5 παρουσιάζονται από στοιχεία του κοινωνικού
προϋπολογισμού του 2009 η διαχρονική εξέλιξη των εισφορών και των δαπανών για συντάξεις
τόσο των φορέων κοινωνικής ασφάλισης όσο και του κράτους μέσω του προϋπολογισμού.
9
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 4: Διαχρονική Εξέλιξη δαπανών ΦΚΑ και Κρατικού Προϋπλογισμού
(σε χιλ. ευρώ)
Έτος
Δαπάνες
για
Συντάξεις
ΦΚΑ
Δαπάνες για
Συντάξεις
Κρατικού
Προϋπολογισμού
Σύνολο
Δαπάνες Κοινωνικής
Προστασίας
(Συντάξεις και Υγεία
Πρόνοια)
1970 19.178 19.178 101.247
1971 22.060 22.060 111.231
1972 24.181 24.181 123.011
1973 29.185 29.185 139.380
1974 39.589 39.589 174.785
1975 47.116 47.116 215.204
1976 53.852 53.852 275.465
1977 65.444 65.444 349.112
1978 79.824 79.824 451.336
1979 103.930 103.930 559.633
1980 116.126 116.126 702.050
1981 150.257 150.257 924.049
1982 208.364 208.364 1.396.118
1983 251.798 251.798 1.733.511
1984 309.523 309.523 2.160.469
1985 387.381 387.381 2.743.286
1986 487.161 487.161 3.365.070
1987 582.591 582.591 3.941.440
1988 713.227 713.227 4.913.050
1989 596.590 596.590 5.968.211
1990 1.110.855 1.110.855 7.415.542
1991 1.232.945 1.232.945 9.018.438
1992 4.803.938 1.323.891 6.127.829 10.197.977
1993 5.736.701 1.423.756 7.160.457 11.451.133
1994 6.317.285 1.635.108 7.952.393 13.089.645
1995 7.036.443 1.760.822 8.797.265 14.723.468
1996 7.993.861 2.010.271 10.004.132 16.913.367
1997 9.023.536 2.124.724 11.148.260 18.697.449
1998 9.747.352 2.259.721 12.007.073 20.312.804
1999 10.558.034 2.538.517 13.096.551 21.953.179
2000 11.759.788 2.743.947 14.503.735 24.108.539
2001 12.914.882 2.984.593 15.899.475 26.558.017
2002 14.232.818 3.163.610 17.396.428 29.465.821
2003 15.634.462 3.441.000 19.075.462 33.491.558
2004 17.568.631 3.640.000 21.208.631 37.037.854
2005 18.433.384 4.212.000 22.645.384 39.700.909
2006 20.086.020 4.415.000 24.501.020 43.325.494
2007 22.049.305 4.812.000 26.861.305 47.397.014
2008 23.655.295 5.412.000 29.067.295 51.843.732
2009 26.667.849 6.465.000 33.132.849 57.705.472
Πηγή: Κοινωνικός Προϋπολογισμός 2009
10
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 4:
0
10.000.000
20.000.000
30.000.000
40.000.000
50.000.000
60.000.000
70.000.000
1970
1973
1976
1979
1982
1985
198
191
194
197
20
203
206
209
σε χιλ Ευρώ
Έτος
Εξέλιξη Δαπανών ΦΚΑ & Κρατικού Προϋπολογισμού
Δαπάνες για Συντάξεις ΦΚΑ
Δαπάνες για Συντάξεις
Κρατικού Προϋπολογισμού
Σύνολο
Δαπάνες Κοινωνικής
Προστασίας (Συντάξεις και
Υγεία Πρόνοια)
11
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 5: Εξέλιξη Εσόδων και Εξόδων από το 1980-2009 των ΦΚΑ (σε χιλ ευρώ)
Έτος
Εισφορές
Ασφαλισμένου
Σύνολο
Εσόδων
Παροχές
Συντάξεων
Παροχές
Πρόνοιας
Παροχές
ασθένειας
Σύνολο
Δαπανών
1980 175.439 453.685 226.732 24.992 100.841 408.343
1981 219.914 578.768 348.925 29.814 131.612 533.013
1982 289.908 797.658 599.935 37.335 147.507 813.904
1983 386.054 1.057.867 755.346 49.696 194.271 1.036.871
1984 487.821 1.347.494 955.923 60.692 242.782 1.315.328
1985 614.729 1.652.467 1.212.876 79.349 278.267 1.643.496
1986 760.103 1.998.365 1.484.387 89.849 312.363 1.978.611
1987 825.409 2.419.600 1.718.509 105.890 370.617 2.301.024
1988 879.965 2.994.185 2.151.099 142.489 446.489 4.862.395
1989 1.056.108 3.579.786 2.544.543 106.626 520.511 3.302.201
1990 1.304.044 4.232.227 3.220.965 114.293 639.078 4.144.693
1991 1.668.050 5.311.310 3.811.860 133.596 789.626 4.974.108
1992 1.911.554 5.977.287 4.251.287 159.906 1.014.415 5.695.092
1993 2.440.842 7.385.650 4.965.103 223.912 1.467.789 7.017.657
1994 2.883.974 8.901.905 5.834.398 216.329 1.803.243 8.269.280
1995 3.415.348 10.110.293 6.503.097 257.740 2.028.262 9.243.014
1996 3.736.082 11.278.738 7.407.257 331.584 2.337.444 10.610.826
1997 4.107.526 12.306.181 8.354.752 378.188 2.636.663 11.942.847
1998 4.694.152 13.290.296 9.036.375 552.179 2.664.484 12.896.692
1999 5.296.102 14.840.901 9.752.267 620.953 2.981.112 14.059.063
2000 5.659.469 16.245.540 10.900.180 698.823 3.219.393 15.601.178
2001 6.035.953 17.523.084 11.967.911 850.465 3.559.850 17.224.683
2002 6.594.401 19.834.984 13.191.632 962.667 4.008.711 19.207.305
2003 7.581.938 22.954.823 14.430.615 1.000.116 4.461.232 21.159.712
2004 8.534.800 25.817.123 16.215.335 1.127.852 5.564.271 24.409.030
2005 8.837.533 27.823.678 16.870.744 1.462.738 5.732.170 25.541.925
2006 9.636.730 29.296.355 18.371.221 1.689.486 6.333.119 27.961.171
2007 10.381.275 32.817.090 20.255.460 1.955.227 6.953.201 30.749.663
2008 10.967.739 36.934.926 21.702.956 2.061.527 7.876.835 33.309.958
2009 11.548.568 38.174.441 24.569.265 2.086.709 8.383.755 37.056.794
Πηγή: Κοινωνικός Προϋπολογισμός 2009
12
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 5:
0
5.000.000
10.000.000
15.000.000
20.000.000
25.000.000
30.000.000
35.000.000
40.000.000
45.000.000
1980
1982
1984
1986
198
190
192
194
196
198
20
202
204
206
208
σε χιλ. Ευρώ
Έτος
Εξέλιξη Εσόδων & Δαπανών των ΦΚΑ 1980-2009
Εισφορές Ασφαλισμένου
Σύνολο Εσόδων
Παροχές Συντάξεων
Παροχές Πρόνοιας
Παροχές ασθένειας
Σύνολο Δαπανών
Παρατηρείται ότι ο δείκτης εξάρτησης την 60-ετία 1951-2010 έχει αυξηθεί κατά 155% (βλ. Πίνακα 3)
και το προσδόκιμο ζωής κατά 35% (περίπου κατά μέσο όρο) όπως αποτυπώνεται στον πίνακα 2.
Παράλληλα, από τον Πίνακα 5, παρατηρείται η αύξηση των δαπανών για συντάξεις από 230 εκ.
ευρώ το 1980 σε 24 δις ευρώ το 2010 (οι δαπάνες για συντάξεις έχουν αυξηθεί περίπου 5,5 φορές
σε τρέχουσες τιμές).
Στον Πίνακα 6 που ακολουθεί παρουσιάζεται ο Κοινωνικός Προϋπολογισμός για το 2013. Από τα
στοιχεία του πίνακα παρατηρείται ότι οι δαπάνες για συντάξεις σε σχέση με το 2009 έχουν μειωθεί
κατά περίπου 32% (από τα επίπεδα των 33 δις ευρώ το 2009 στα επίπεδα των 22,5 δις ευρώ το
2013).
13
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 6: Ενοποιημένος Κοινωνικός Προϋπολογισμός 2013 (σε εκ. Ευρώ)
2012 2013
Έσοδα 39.767 38.904
Ασφαλιστικές Εισφορές 20.436 20.565
Έσοδα από τόκους 618 542
Λοιπά έσοδα 2.655 2.496
Μεταβιβάσεις από τακτικό προϋπολογισμό 15.624 14.871
Μεταβιβάσεις από ΠΔΕ 234 230
Μεταβιβάσεις από άλλους φορείς γενικής κυβέρνησης 200 200
Έξοδα 40.720 35.726
Αμοιβές προσωπικού 764 716
Συντάξεις 24.620 22.547
Λοιπές μεταβιβάσεις 11.297 8.706
Διοικητικές & λοιπές δαπάνες 4.039 3.757
Ισοζύγιο -953 3.178
Πηγή: Κρατικός Προϋπολογισμός 2013, Εισηγητική Έκθεση
2.4. Προβολές Πληθυσμού
Ένα σημαντικό εργαλείο για την εκτίμηση της πορείας των δαπανών των συνταξιοδοτικών ταμείων
είναι οι προβολές του πληθυσμού και η πορεία του δείκτη εξάρτησης (dependency ratio).
Στον Πίνακα 7 παρουσιάζεται η προβολή του πληθυσμού της Ελλάδας και η προβολή του δείκτη
εξάρτησης.
Πίνακας 7: Προβολές Πληθυσμού Ελλάδα & Δείκτης Εξαρτησης
Έτος Πληθυσμός
Δείκτης
Εξάρτησης
2010 11.305.118 28,41
2015 11.445.190 30,6
2020 11.526.085 32,57
2025 11.562.199 34,91
2030 11.577.875 37,74
2035 11.605.065 42,45
2040 11.630.098 47,83
2045 11.628.484 53,35
2050 11.575.793 57,45
2055 11.456.450 57,65
2060 11.294.664 56,65
Source of Data: Eurostat
Last update: 30.10.2013
14
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 6: Προβολές Πληθυσμού της Ελλάδας
11.100.000
11.200.000
11.300.000
11.400.000
11.500.000
11.600.000
11.700.000
Έτος
Προβολές Πληθυσμού
Πληθυσμός
Πηγή: Eurostat
Διάγραμμα 7:
15
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διαπιστώνεται ότι το αναμενόμενο μέγεθος του πληθυσμού της Ελλάδος στο καταληκτικό έτος
2060, εκτιμάται ότι δεν θα ξεπεράσει τα 11,3 εκ. άτομα. Στο χρονικό πέρας της προβολής εκτιμάται
ότι ο φυσικός πληθυσμός θα αρχίσει να μειώνεται. Ταυτόχρονα με την δυσμενή εξέλιξη του
συνολικού πληθυσμού μέχρι το 2060, αναμένεται η επιτάχυνση της γήρανσης και η σημαντική
επιδείνωση του δείκτη εξάρτησης. Πράγματι, ο δείκτης εξάρτησης (αναλογία ατόμων άνω των 65
ετών προς παραγωγικό πληθυσμό 14-65) από 28,4 το 2010 εκτιμάται να φτάσει στο 56,65 το 2060
σχεδόν 100% αύξηση (δηλαδή διπλασιασμός) ενώ θα έχει τριπλασιαστεί συγκρινόμενος με τα
επίπεδα του 1971 (βλ. Πίνακα 3) από 18,8 το 1971 σε 56,65 το 2060.
Έτσι, επιβαρύνεται ιδιαίτερα το εργατικό δυναμικό και το σύστημα υγείας, επηρεάζεται αρνητικά η
παραγωγική διαδικασία, ενώ διαταράσσεται περαιτέρω η ισορροπία του κοινωνικο-ασφαλιστικού
μας συστήματος.
Στην ενότητα 3 που ακολουθεί επιχειρείται να εκτιμηθεί η επίπτωση της γήρανσης του πληθυσμού
στο συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας. Η εκτίμηση θα λάβει υπόψη τα αποτελέσματα της
αναλογιστικής μελέτης της ΓΣΕΕ που εκπονήθηκε το 2009. Επιπροσθέτως, θα εξεταστεί πως
επιβαρύνεται ένα συνταξιοδοτικό σύστημα από την γήρανση του πληθυσμού.
Τα στατιστικά στοιχεία έχουν αντληθεί κατά βάση από μελέτες του ΟΗΕ και της Eurostat, αλλά και
από μελέτες του ΟΟΣΑ (OECD) και του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας (ILO).
16
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
3. Η γήρανση του πληθυσμού και η επίδραση του στην ισορροπία του
Συνταξιοδοτικού Συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης
Όπως αναφέρθηκε και στην προηγούμενη ενότητα 2 η εξέλιξη των αναμενόμενων
συνταξιοδοτικών δαπανών ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ αναλύεται σε τέσσερις δείκτες, που
συνεισφέρουν στην εκτίμηση των προβολών σε ένα συνταξιοδοτικό σύστημα. Οι δείκτες αυτοί
είναι:
1. Ο δείκτης εξάρτησης (dependency ratio), ο οποίος υποδηλώνει ένα μέτρο γήρανσης του
πληθυσμού.
2. Ο δείκτης κάλυψης (coverage ratio), ο οποίο αποτυπώνει ένα μέτρο πυκνότητας των
συνταξιούχων στον γεροντικό πληθυσμό (ηλικίας 65 και άνω).
3. Του δείκτη 1/δείκτης απασχόλησης (1/employment ratio), όπου ο δείκτης απασχόλησης
υποδηλώνει ένα μέτρο της ανεργίας.
4. Του δείκτη παροχών (benefit ratio), ο οποίος υποδηλώνει ένα μέτρο της γενναιοδωρίας ή
μη των παροχών του συστήματος.
Κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια λόγω της δημοσιονομικής πειθαρχίας και λιτότητας στην
Ελλάδα και της παρατεταμένης ύφεσης, οι παράγοντες αντίστροφος δείκτης απασχόλησης
(1/employment ratio) και ο δείκτης παροχών (benefit ratio) έχουν μεταβληθεί σημαντικά σε σχέση
με τις παραδοχές της αναλογιστικής μελέτης του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ το 2009. Επιπλέον και ο δείκτης
εξάρτησης σε αναθεωρημένες προβολές της Eurostat κατά το 2013 είναι πιο επιβαρυμένος σε
σχέση με τις εκτιμήσεις του 2008.
3.1. Ανεργία
Στον Πίνακα 8 και στο Διάγραμμα 8 αποτυπώνεται η πορεία του δείκτη ανεργίας στην χώρας μας
17
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Πίνακας 8: Δείκτης Ανεργίας στην Ελλάδα
Έτος Δείκτης Ανεργίας (%)
1998 11,1
1999 12
2000 11,2
2001 10,7
2002 10,3
2003 9,7
2004 10,5
2005 9,9
2006 8,9
2007 8,3
2008 7,7
2009 9,5
2010 12,6
2011 17,7
2012 24,3
Source of Data: Eurostat
Last update: 31.10.2013
Διάγραμμα 8:
Λαμβάνοντας υπόψη ότι το 2013 ο δείκτης ανεργίας είναι στα επίπεδα του 28%-29%(εκτιμήσεις
ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), παρατηρείται ότι η ανεργία αυξήθηκε κατά περίπου 200% σε σχέση με τα επίπεδα του
2009 (τριπλάσια σε σχέση με το 2009). Το ανησυχητικό φαινόμενο είναι ότι εκτός από τις εκτιμήσεις
18
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ και εκτιμήσεις διεθνών οργανισμών (ILO, IMF κτλ) προβλέπουν ότι η ανεργία αυτή θα
παραμείνει σε υψηλά επίπεδα (άνω του 15%) τουλάχιστον μέχρι το 2020. Φαινόμενο το οποίο θα
επιβαρύνει σε μεγάλο βαθμό το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης της χώρας.
3.2. Παροχές-Δείκτης Παροχών
Στον αντίποδα όμως της ραγδαίας αύξησης του ποσοστού ανεργίας υπήρξε και σημαντική
μείωση στις συνταξιοδοτικές παροχές (δημοσιονομική πειθαρχία σύμφωνα με τα Μνημόνια 1, 2
και 3). Ο δείκτης παροχών (benefit ratio), ο οποίος εκφράζει το επίπεδο των παροχών του
συνταξιοδοτικού συστήματος έχει μειωθεί αισθητά το 2013 σε σχέση με τις παροχές του 2009. Από
τους Πίνακες 4 και 6 της παραγράφου 1, παρατηρείται ότι οι δαπάνες για συντάξεις από τα
επίπεδα των 33 δις ευρώ το 2009, μειώθηκε στα επίπεδα του 22,5 δις ευρώ το 2013, μια ποσοστιαία
μείωση της τάξης του 32%. Αυτό το συμπέρασμα αποτυπώνεται και στην μέση σύνταξη γήρατος
η οποία σύμφωνα με το στοιχεία του Νοεμβρίου 2013 του Ενιαίου Συστήματος Ελέγχου &
Πληρωμής Συντάξεων «Ήλιος» εκτιμάται στα επίπεδα των 927 ευρώ (ακαθάριστα), όταν στην
μελέτη του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ του 2009 η μέση σύνταξη εκτιμήθηκε στα 1.350 ευρώ (ακαθάριστα)
περίπου, που αντιστοιχεί σε ποσοστιαία μείωση περίπου της τάξης του 31,5%.
3.3. Γήρανση Πληθυσμού
Στον Πίνακα 9 παρουσιάζεται η επίδραση της αύξησης του προσδόκιμου ζωής σε μία οικονομική
ράντα ισόβιας σύνταξης (δηλ. μιας σειράς περιοδικών χρηματοροών μέχρι το θάνατο του
ασφαλισμένου). Δηλαδή, διερευνάται η χρηματοοικονομική επίδραση στην αξία μιας μελλοντικής
σειράς πληρωμών για μία μονάδα σύνταξης μέχρι την στιγμή που θα αποβιώσει ο
ασφαλισμένος. Πιο συγκεκριμένα, για ένα άνδρα ηλικίας 65 ετών το 2010 εκτιμάται ότι το σύστημα
συνταξιοδότησης θα του παρέχει σύνταξη κατά μέσο όρο για ακόμα 17 χρόνια ζωής, ενώ μέχρι το
2050 αυτό το χρονικό διάστημα θα γίνει 20 έτη κατά μέσο όρο. Για τις γυναίκες αυτό το χρονικό
διάστημα θα αυξηθεί από 20 περίπου έτη σε 24 έτη. Οπότε μια μεταβιβαζόμενη ράντα ζωής (δηλ.
μετά το θάνατο του ασφαλισμένου, η σύνταξη λαμβάνεται από τον/την σύζυγο μέχρι που θα
αποβιώσει και αυτός) το 2010 είχε συντελεστή 14,8. Αυτό σημαίνει ότι μια ισόβια σύνταξη γήρατος
των 10.000 ευρώ ετησίως, θα στοιχίζει 148.000 ευρώ σε παρούσες αξίες με τεχνικό επιτόκιο 2%.
Από τον Πίνακα 9 φαίνεται ότι για αυτή την ράντα από το 2010 έως το 2050 η αύξηση του
συντελεστή θα είναι κατά μέσο όρο περίπου 14,2%. Δηλαδή, η παροχή των 148.000 ευρώ το 2010
θα είναι της τάξης των 169.000 ευρώ, σε παρούσες αξίες και σε σταθερές τιμές.
Από τα προαναφερόμενα γίνεται αντιληπτό το μέγεθος της επίδρασης της γήρανσης του
πληθυσμού στην ισορροπία ενός συνταξιοδοτικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης,
19
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
θεωρώντας άλλους παράγοντες σταθερούς (ανεργία, μετανάστευση, παραγωγικότητα,
πληθωρισμός, αποδόσεις επενδύσεων, εκτιμήσεις ΑΕΠ). Δηλαδή, μελετώντας την βιωσιμότητα
ενός συνταξιοδοτικού συστήματος κοινωνικής ασφάλισης θεωρώντας ότι παράγοντες όπως η
ανεργία, η παραγωγικότητα, η μετανάστευση κ.α. παραμένουν μακροχρόνια σταθερές και
λαμβάνοντας υπόψη μόνο την δημογραφική μεταβολή του πληθυσμού λόγω της αύξησης του
προσδόκιμου ζωής και της ταυτόχρονης μείωσης των γεννήσεων (γήρανση του πληθυσμού) η
επιβάρυνση θα ήταν σήμερα ήδη κατά 15%. Σε εκτιμήσεις με διαφορετικά σενάρια εκτίμησης της
θνησιμότητας αυτή η επιβάρυνση μπορεί να φτάσει μέχρι και το 27% (2050) σε διάστημα
εμπιστοσύνης 95%.
Πίνακας 9: Προσδόκιμο Ζωής και Ράντες Ζωής, για το 2010 και προβολή για το 2050
Προβολή Ηνωμένων Εθνών
2010 2050 1ο 25ο 50ο 75ο
Προσδώκιμο Ζωής στα 65 χρόνια
Άνδρες 16,9 20 23,2 21,6 21 20,4
Γυναίκες 20,5 24 26,9 25,5 24,9 24,3
Μεταβολή από το 2010
Άνδρες 0 3,1 6,3 4,7 4,1 3,5
Γυναίκες 0 3,5 6,4 5 4,4 3,8
Βέβαια Ράντα Ζωής στα 65
Άνδρες 13,7 15,7 17,7 16,8 16,4 16
Γυναίκες 16,1 18,3 20 19,2 18,8 18,5
Ζεύγος 14,8 16,9 18,8 17,9 17,5 17,1
Μεταβολή Βεβαίας Ράντας Ζωής στα 65
Άνδρες 0 14,6 29,4 22,4 19,4 16,6
Γυναίκες 0 13,7 24,4 19,3 17 14,9
Ζεύγος 0 14,2 27 20,9 18,2 15,7
Σημείωση: Όλες οι προβολές βασίζονται στο μέσο όρο των πινάκων θνησιμότητας 34 χωρών του OECD
Οι ράντες ζωής χρησιμοποιούν προεξοφλητικό επιτόκιο 2%
Πηγή: United Nations, World Population Prospects - The 2008 Revision
OECD Προβολές για το 2050. Εκατοστιμόρια
των προβαλόμενων πινάκων θνησιμότητας
4. Επιδράσεις των εξελίξεων του Πληθυσμού, της απασχόλησης, των αμοιβών, των
συντάξεων και των μακρο-οικονομικών μεγεθών στο συνταξιοδοτικό σύστημα στην
Ελλάδα
1. Μετά από 4 έτη η ανεργία κινείται το 2013 στο 28%-29% και η οικονομία είναι σε ύφεση με
ρυθμούς της τάξης του -4,5%, γεγονός που επιβαρύνει σε πολύ μεγάλο βαθμό τα έσοδα των
φορέων κοινωνικής ασφάλισης και τα αποθεματικά τους (βλ. Πίνακα 8 για σύγκριση).
20
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Το ΑΕΠ το 2009 εκτιμήθηκε στα 240 δις Ευρώ και σύμφωνα με την εισηγητική έκθεση για τον
κρατικό προϋπολογισμό του 2013 το ΑΕΠ εκτιμήθηκε στα 183 δις ευρώ, δηλαδή μειωμένο κατά
23,75% σε σχέση με τα επίπεδα του 2009.
Πίνακας 11: ΑΕΠ Εισηγητική Έκθεση Προϋπολογισμού 2013
Έτος Ποσά σε εκ. Ευρώ
2010 222.151
2011 208.532
2012 194.003
2013 183.049
2. Το μέσο έτος εξόδου στην συνταξιοδότηση μετά τις παρεμβάσεις στο ασφαλιστικό σύστημα για
την εφαρμογή των μνημονίων, η μέση ηλικία συνταξιοδότησης έχει αυξηθεί στα 63 έτη (υπάρχει και
η δυνατότητα πρόωρης συνταξιοδότησης). Στο παράρτημα επισυνάπτεται πίνακας με προβολές
του μέσου έτους συνταξιοδότησης από μελέτες του ΟΟΣΑ (OECD).
3. Οι παροχές (δείκτης παροχών) μετά την εφαρμογή των μνημονίων και την σημαντική περικοπή
των συντάξεων υπολογίζεται στα επίπεδα των 930 ευρώ (μεικτά), μειωμένη περίπου κατά 31,5%.
4. Σύμφωνα με το νόμο 3863/2010 όσοι θεμελιώνουν δικαίωμα συνταξιοδότησης μετά την
1/1/2015, η σύνταξη τους θα υπολογίζεται με το νέο καθεστώς της βασικής σύνταξης (που
καθορίζεται στα 360 ευρώ και χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό) και της
αναλογικής σύνταξης. Ένα σημαντικό σημείο αναφοράς της νέας μεθόδου υπολογισμού είναι ότι
πια η αναλογική σύνταξη θα υπολογίζεται σε συντάξιμο μισθό ο οποίος θα υπολογίζεται από το
μέσο όρο των μισθών του ασφαλισμένου σε όλο τον εργασιακό του βίο και όχι μόνο στο μέσο
όρο των τελευταίων 2, 3 ή 5 ετών, γεγονός που μειώνει ακόμη περισσότερο το δείκτη των
παροχών (benefit ratio) το 2015 και μετά, σε σχέση με τον δείκτη παροχών της μελέτης του 2009.
Λαμβάνοντας υπόψη τις προαναφερόμενες παραδοχές στια αναλογιστικές επεξεργασίες στο
Διάγραμμα 10 αποτυπώνεται η εξέλιξη των αποθεματικών έχοντας ενσωματωθεί οι αλλαγές στα
μακροοικονομικά δεδομένα που ισχύουν το 2013. Ενώ στο Διάγραμμα 11 παρουσιάζεται η εξέλιξη
των αποθεματικών της αναλογιστικής μελέτης του ΙΝΕ/ΓΣΕΕ του 2009.
21
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 10: Εξέλιξη αποθεματικών μετά τις νέες παραδοχές.
-130%
-120%
-110%
-100%
-90%
-80%
-70%
-60%
-50%
-40%
-30%
-20%
-10%
0%
10%
Εξέλιξη Αποθεματικών
(ως % επί του πραγματικού ΑΕΠ)
Διάγραμμα 11: Εξέλιξη αποθεματικών αναλογιστικής μελέτης 2009 (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ)
-130%
-120%
-110%
-100%
-90%
-80%
-70%
-60%
-50%
-40%
-30%
-20%
-10%
0%
10%
2009 2014 2019 2024 2029 2034 2039 2044 2049
Εξέλιξη Αποθεματικών
(ως % επί του πραγματικού ΑΕΠ)
22
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
5. Επίλογος
Από την μελέτη των επιδράσεων του προσδόκιμου ζωής, της γήρανσης του πληθυσμού, της
ανεργίας, της μείωσης των μισθών, την αβεβαιότητα και τους χρηματο-οικονομικούς κινδύνους,
την αναιμική ανάκαμψη και τα μέτρα περικοπής των συνταξιοδοτικών παροχών προκύπτει:
· Η οριακή ισορροπία εισροών-εκροών κατά το 2014-2015 και από το τέλος του 2015 και
μετά ανατρέπεται ακόμη και αυτή η οριακή ισορροπία στο κοινωνικο-ασφαλιστικό
σύστημα της χώρας.
· Η δημογραφική μεταβολή του πληθυσμού λόγω της αύξησης του προσδόκιμου ζωής και
της ταυτόχρονης μείωσης των γεννήσεων (γήρανση του πληθυσμού) συμβάλλει σήμερα
στην αύξηση των συνταξιοδοτικών δαπανών κατά 15%. Με διαφορετικά σενάρια
εκτίμησης της θνησιμότητας αυτή η επιβάρυνση προσεγγίζει το 27% (2050) σε διάστημα
εμπιστοσύνης 95%.
· Οι περικοπές των συντάξεων και η αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης εάν δεν
συνοδεύονταν από τις συνθήκες και εκρηκτικής αύξησης της ανεργίας τότε το οριακό έτος
στην εξέλιξη των αποθεματικών θα ήταν περίπου το 2025. Η παρατεταμένη και βαθειά
ύφεση καθώς και η ανεργία μετατόπισε το οριακό έτος δέκα χρόνια νωρίτερα (2015).
· Οι δυσμενείς εξελίξεις στην βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος στην Ελλάδα
αναδεικνύει την αναγκαιότητα νέου πλαισίου χρηματοδότησης του συνταξιοδοτικού
συστήματος με την ανεύρεση νέων πόρων εκτός του Κρατικού Προϋπολογισμού (αύξηση
αντικειμενικών αξιών δημόσιας περιουσίας, τυχερά παιχνίδια, κερδοφορία Τραπεζών και
δημόσιων επιχειρήσεων, κρατικές προμήθειες, δημόσια έργα, καζίνο, κλπ. ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ,
2010) με στόχο την μακροχρόνια οικονομική βιωσιμότητα και κοινωνική
αποτελεσματικότητα του ΣΚΑ.
23
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Βιβλιογραφία:
1. OECD, Pensions at a Glance, Retirement-Income systems in OECD countries, Paris 2011.
2. Roseveare (1996), “Aging Populations, Pensions Systems and Government Budgets”
3. Probabilistic Populations Projections for the 27 EU Member States Based on Eurostat
Assumptions.
4. Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων: Κοινωνικός Προϋπολογισμός, Αθήνα
2009.
5. Υπουργείο Οικονομικών: Κρατικός Προϋπολογισμός, Εισηγητική Έκθεση, Αθήνα 2013.
6. Χ. Μπάγκαβος, Δημογραφικές Μεταβολές. Αγορά Εργασίας και Συντάξεις στην Ελλάδα και
την Ευρωπαϊκή Ένωση, Gutenberg, Αθήνα 2003.
7. Δ. Τριχόπουλος, Μ. Παπαδάκης, Μ. Κογεβίνας: “Ο Πληθυσμός της Ελλάδας: Θεωρήσεις-
Προοπτικές-Προσανατολισμοί”, Αθήνα 2012.
8. Σ. Ρομπόλης, Γ. Ρωμανιάς, Β. Μαργιός: Αναλογιστική Μελέτη Βιωσιμότητας Ελληνικού
Συστήματος Κύριας Ασφάλισης, ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ, Αθήνα 2009.
9. OECD, “Pension Markets in Focus 2012”. Paris.
10. Whitehouse, E.R. (2007), “Life-Expectancy Risk and Pensions: Who bears the Burden?”
Social, Employment and Migration Working Paper, No. 60, OECD Publishing, Paris.
11. OECD, 2013, Les reltaites. Paris 2013.
12. ΙΝΕ/ΓΣΕΕ: Η Ελληνική Οικονομία και η Απασχόληση, Αθήνα 2013.
24
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
25
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 1: Προσδόκιμο ζωής κατά την γέννηση και η μεταβολή του από το 1983.
Society at a Glance 2011: OECD Social Indicators - © OECD 2011
Version 1 - Last updated: 04-Apr-2011
Japan
Switzerland
Australia
Italy
Sweden
Iceland
France
Spain
Israel
Canada
Luxembourg
Norway
Austria
New Zealand
Netherlands
Germany
Greece
Finland
Ireland
Korea
Belgium
United Kingdom
Portugal
OECD
Chile
Denmark
Slovenia
United States
Czech Republic
Poland
Mexico
Slovak Republic
Estonia
Hungary
Turkey
China
Brazil
Indonesia
Russian Federation
India
(51.5) South Africa (-7.0)
HE1.1. Life expectancy has increased remarkably in OECD countries
Panel A. Life expectancy at birth in 2008 or latest year (
?
) Panel B. Rise in life expectancy between 1983 and 2008 (in years)
82,7
82,2
81,5
81,5
81,4
81,3
81,2
81,2
81,1
80,7
80,6
80,6
80,5
80,4
80,3
80,2
80,0
79,9
79,9
79,9
79,8
79,7
79,3
79,3
78,8
78,8
78,8
77,9
77,3
75,6
75,3
74,8
73,9
73,8
73,6
73,1
72,4
70,8
67,8
63,7
85 80 75 70 65 60
5,7
6,0
6,0
6,7
4,8
4,2
6,4
5,1
6,6
4,5
7,1
4,3
7,4
6,7
4,0
6,4
4,6
5,5
6,8
12,5
5,8
5,4
6,9
6,0
6,3
4,3
6,7
3,3
6,6
4,5
6,7
4,2
3,8
4,7
13,9
6,6
8,7
14,1
0,2
7,5
0 5 10 15
26
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 2: Κανονική & Πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης.
Part I Figure 2.3. Average effective age of labour-market exit and normal pensionable age
Version 1 - Last updated: 28-Jan-2011
Note: Effective retirement age shown is for five year period 2004-09; Pensionable age is shown for 2010.
Source: OECD, updated from OECD (2006).
Slovak Republic
Belgium
France
Austria
Luxembourg
Germany
Spain
Poland
Italy
Hungary
Turkey
Netherlands
Czech Republic
Greece
Finland
Denmark
United Kingdom
OECD
Canada
Ireland
Sweden
Switzerland
United States
Australia
Norway
Korea
Iceland
Japan
New Zealand
Portugal
Figure 2.3. Ave rage e ffe ctive age of labour-marke t exit and normal pensionable age
Men Women
Mexico
50 55 60 65 70 75
Effective
Official
75 70 65 60 55 50
Effective
Official
27
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 3: Άνδρες, Προβολές πραγματικής μέσης ηλικίας συνταξιοδότησης
Part I Table 1. Men’s pensionable age in OECD countries, 1949-2050
Partie I Tableau 1. Âge de la retraite pour les hommes dans les pays de l’OCDE, 1949-2050
Version 1 - Last updated: 28-Jan-2011
1949 1958 1971 1983 1989 1993 1999 2002 2010 2020 2030 2040 2050
Australia 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,0 67,0 67,0 Australie
Austria 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Autriche
Belgium 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Belgique
Canada 70,0 69,0 68,0 67,0 66,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Canada
Czech Republic 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,5 61,0 62,2 63,5 65,0 65,0 Rép. tchèque
Denmark 65,0 65,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 65,0 65,0 67,0 67,0 67,0 Danemark
Finland 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Finlande
France 65,0 65,0 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,5 61,0 61,0 61,0 61,0 France
Germany 63,0 63,0 63,0 63,0 63,0 63,0 63,0 63,5 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Allemagne
Greece 55,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Grèce
Hungary 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 64,5 65,0 65,0 65,0 Hongrie
Iceland 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 Islande
Ireland 70,0 70,0 70,0 70,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Irlande
Italy 60,0 60,0 60,0 55,0 55,0 55,0 55,0 57,0 59,0 61,0 65,0 65,0 65,0 Italie
Japan 60,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Japon
Korea 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 62,0 64,0 65,0 Corée
Lux embourg 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Lux embourg
Mex ico 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Mex ique
Netherlands 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Pay s-Bas
New Zealand 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 61,1 64,1 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Nlle-Zélande
Norway 70,0 70,0 70,0 70,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 Norv ège
Poland 60,0 60,0 60,0 60,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Pologne
Portugal 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Portugal
Slov ak Republic 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 62,0 62,0 62,0 62,0 62,0 Rép. slov aque
Spain 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Espagne
Sweden 67,0 67,0 67,0 67,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Suède
Switzerland 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Suisse
Turkey 60,0 45,0 45,0 45,0 45,0 44,0 44,9 48,6 53,1 57,7 62,3 Turquie
United Kingdom 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,0 67,0 68,0 Roy aume-Uni
United States 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,0 66,0 67,0 67,0 67,0 Etats-Unis
OECD 64,3 63,9 63,9 63,2 62,8 62,5 62,6 62,7 63,0 63,5 64,1 64,4 64,6 OCDE
Table 1.1. Men’s pensionable age in OECD countries, 1949-2050
Tableau 1.1. Âge de la retraite pour les hommes dans les pay s de l’OCDE, 1949-2050
Note: Germany refers to West Germany for the period 1949-2002. Czechoslovakian data are used for the Czech and Slovak Republics where appropriate. Where there is
more than one value per calendar year, these have been averaged. The recent amendment, in the United Kingdom, to the rate of increase in pension age is not reflected in
the table.
Source: National officials, OECD calculations and Turner (2007).
Note : Pour l’Allemagne, les données de la période 1949-2002 concernent l’Allemagne de l’Ouest. Selon le cas, les données relevées pour la Tchécoslovaquie sont
utilisées pour la République tchèque ou la République slovaque. Lorsqu’on dispose de plusieurs valeurs par année civile, on utilise la moyenne de ces données. Au
Royaume-Uni, le récent amendement au taux d’augmentation de l’âge de la retraite n’est pas pris en compte dans ce tableau.
Source : Responsables des pays concernés, calculs de l’OCDE et Turner (2007).
28
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Διάγραμμα 4: Γυναίκες, Προβολές πραγματικής μέσης ηλικίας συνταξιοδότησης
Part I Table 2. Women’s pensionable age in OECD countries, 1949-2050
Partie I Tableau 1.2. Âge de la retraite pour les femmes dans les pays de l’OCDE, 1949-2050
Version 1 - Last updated: 28-Jan-2011
1949 1958 1971 1983 1989 1993 1999 2002 2010 2020 2030 2040 2050
Australia 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 61,0 62,0 64,0 66,0 67,0 67,0 Australie
Austria 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 63,0 65,0 65,0 Autriche
Belgium 55,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Belgique
Canada 70,0 69,0 68,0 67,0 66,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Canada
Czech Republic 60,0 55,0 57,0 57,0 57,0 57,0 58,0 58,7 60,7 63,3 65,0 65,0 Rép. tchèque
Denmark 65,0 60,0 62,0 62,0 62,0 67,0 67,0 67,0 65,0 65,0 67,0 67,0 67,0 Danemark
Finland 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Finlande
France 65,0 65,0 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,5 61,0 61,0 61,0 61,0 France
Germany 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,5 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Allemagne
Greece 55,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Grèce
Hungary 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 59,0 64,5 65,0 65,0 65,0 Hongrie
Iceland 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 Islande
Ireland 70,0 70,0 70,0 70,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Irlande
Italy 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 55,0 57,0 59,0 61,0 65,0 65,0 65,0 Italie
Japan 60,0 60,0 60,0 60,0 61,0 63,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Japon
Korea 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 62,0 64,0 65,0 Corée
Lux embourg 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Lux embourg
Mex ico 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Mex ique
Netherlands 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Pay s-Bas
New Zealand 65,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 61,1 64,1 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Nlle-Zélande
Norway 70,0 70,0 70,0 70,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 67,0 Norv ège
Poland 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 Pologne
Portugal 65,0 65,0 65,0 65,0 62,0 62,0 62,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Portugal
Slov ak Republic 60,0 55,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 57,0 62,0 62,0 62,0 62,0 Rép. slov aque
Spain 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Espagne
Sweden 67,0 67,0 67,0 67,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 Suède
Switzerland 60,0 60,0 60,0 62,0 62,0 62,0 62,0 63,0 64,0 64,0 64,0 64,0 Suisse
Turkey 60,0 45,0 45,0 45,0 45,0 40,0 41,0 45,2 50,4 55,6 60,8 Turquie
United Kingdom 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 60,0 65,0 66,0 67,0 68,0 Roy aume-Uni
United States 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 65,0 66,0 66,0 67,0 67,0 67,0 Etats-Unis
OECD 62,9 62,5 62,1 61,7 61,1 61,1 61,2 61,4 61,9 62,9 63,7 64,1 64,4 OCDE
Tableau 1.2. Âge de la retraite pour les femmes dans les pays de l’OCDE, 1949-2050
Table 1.2. Women’s pensionable age in OECD countries, 1949-2050
Note: Data shown in bold type indicates that pension ages are different for women than men. Germany refers to West Germany for the period 1949-2002.
Czechoslovakian data are used for the Czech and Slovak Republics where appropriate. Where there is more than one value per calendar year, these have been averaged.
The recent amendment, in the United Kingdom, to the rate of increase in pension age is not reflected in the table.
Source: National officials, OECD calculations and Turner (2007).
Note : Les données en gras indiquent que l’âge de la retraite est différent pour les hommes et pour les femmes. Pour l’Allemagne, les données de la période 1949-2002
concernent l’Allemagne de l’Ouest. Selon le cas, les données relevées pour la Tchécoslovaquie sont utilisées pour la République tchèque ou la République slovaque.
Lorsqu’on dispose de plusieurs valeurs par année civile, on utilise la moyenne de ces données. Au Royaume-Uni, le récent amendement au taux d’augmentation de l’âge
de la retraite n’est pas pris en compte dans ce tableau.
Source : Responsables des pays concernés, calculs de l’OCDE et Turner (2007).
29
Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Part II Projections of public expenditure on pensions, 2007-2060
Version 1 - Last updated: 28-Jan-2011
2007 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 2055 2060
OECD members
Australia 3,6 3,6 3,6 3,7 4,3 4,7 4,9
Austria 12,8 12,7 12,8 13,0 13,4 13,8 13,9 13,9 14,0 14,0 13,9 13,6
Belgium 10,0 10,3 10,9 11,8 13,0 13,9 14,4 14,6 14,7 14,7 14,8 14,7
Canada 4,6 5,0 5,4 5,8 6,3 6,6 6,6 6,5 6,4 6,3 6,3 6,2
Chile
Czech Republic 7,8 7,1 6,9 6,9 7,0 7,1 7,6 8,4 9,4 10,2 10,8 11,0
Denmark 9,1 9,4 10,2 10,6 10,5 10,6 10,5 10,4 10,0 9,6 9,3 9,2
Estonia 5,6 6,4 6,2 5,9 5,8 5,6 5,4 5,4 5,3 5,3 5,2 4,9
Finland 10,0 10,7 11,8 12,6 13,4 13,9 13,9 13,6 13,4 13,3 13,3 13,4
France 13,0 13,5 13,5 13,6 13,9 14,2 14,5 14,4 14,3 14,2 14,1 14,0
Germany 10,4 10,2 10,1 10,5 11,0 11,5 11,9 12,1 12,2 12,3 12,5 12,8
Greece 11,7 11,6 12,2 13,2 14,8 17,1 19,4 21,4 23,0 24,0 24,3 24,1
Hungary 10,9 11,3 10,9 11,0 10,9 11,0 11,4 12,2 12,7 13,2 13,7 13,8
Iceland 4,0 6,9
Ireland 4,0 4,1 4,3 4,6 5,0 5,4 5,8 6,4 7,1 8,0 8,4 8,6
Israel
Italy 14,0 14,0 14,0 14,1 14,3 14,8 15,2 15,6 15,4 14,7 14,2 13,6
Japan
Korea 0,6 0,9 1,1 1,4 2,0 2,5 3,1 3,9 4,8 5,5 6,0 6,5
Luxembourg 8,7 8,6 8,9 9,9 12,1 14,2 16,6 18,4 20,7 22,1 23,7 23,9
Mexico 2,4 3,5
Netherlands 6,6 6,5 7,2 7,8 8,4 9,3 10,0 10,3 10,3 10,3 10,4 10,5
New Zealand 4,0 4,7 4,8 5,3 5,9 6,7 7,3 7,7 7,8 8,0
Norway 8,9 9,6 10,8 11,5 12,0 12,7 13,2 13,4 13,4 13,3 13,5 13,6
Poland 11,6 10,8 9,6 9,7 9,7 9,4 9,3 9,2 9,1 9,1 9,0 8,8
Portugal 11,4 11,9 12,1 12,4 12,6 12,6 12,3 12,5 12,8 13,3 13,1 13,4
Slovak Republic 6,8 6,6 6,3 6,3 6,9 7,3 7,8 8,3 8,8 9,4 9,9 10,2
Slovenia 9,9 10,1 10,6 11,1 12,0 13,3 14,7 16,1 17,3 18,2 18,6 18,6
Spain 8,4 8,9 9,2 9,5 10,1 10,8 11,9 13,2 14,6 15,5 15,6 15,1
Sweden 9,5 9,6 9,5 9,4 9,4 9,5 9,5 9,4 9,1 9,0 9,2 9,4
Switzerland 6,4 6,3 6,6 6,8 7,5 8,1 8,6 8,6 8,8 8,6
Turkey 7,3 11,4
United Kingdom 6,6 6,7 6,8 6,9 7,2 7,6 7,8 8,0 7,9 8,1 8,6 9,3
United States 4,3 4,6 4,8 4,9 4,9 4,9 4,9 4,8 4,8 4,8 4,7 4,7
OECD28 8,4 8,6 8,9 10,0 10,8 11,4
Argentina 5,9 8,6
Brazil 8,5 15,8
China 2,2 2,6
India 1,7 0,9
Indonesia 0,9 2,1
Russian Federation 4,6 7,1 8,5 8,9 9,0 9,0 8,7 8,4 8,0 7,5 7,2 6,9
Saudi Arabia 2,2 7,1
South Africa 1,1 1,3 1,7 1,8 1,8 1,7 1,6 1,6 1,5 1,5 1,5 1,4
EU27 8,9 9,1 9,2 9,6 10,0 10,6 11,1 11,6 12,1 12,5 12,8 12,9
Other major economies
Projections of public expenditure on pensions, 2007-2060
Note: OECD28 figure shows only countries for which complete data between 2010 and 2050 are available. EU27
figure is a simple average of member states (not the weighted average published by the European Commission).
Pension schemes for civil servants and other public-sector workers are generally included in the calculations for EU
member states: see European Commission, op. cit. Expenditures on these schemes are not included for Canada,
Japan, South Africa and the United States. Projections are not available, in some cases, for separate resourcetested
programmes for retirees. This is the case for the United States and some EU member states as set out in
European Commission, op. cit. Similarly, data for Korea cover the earnings-related scheme but not the basic
(resource-tested) pension.
Source: European Commission (2009), “The 2009 Ageing Report: Economic and Budgetary Projections for the EU
27 Member States (2008-2060)”, in European Economy No. 2/2009, Brussels; Commonwealth of Australia (2010),
Australia to 2050: Future Challenges; calculations provided by the Office of the Chief Actuary, Office of the
Superintendent of Financial Institutions, Canada; National Pensions Research Institute, Korea; Russia: World Bank
staff estimates; South Africa: OECD Secretariat estimates assuming a universalised basic pension; Social Security
Administration (2010), Annual Report of the Board of Trustees of the Federal Old-Age and Survivors Insurance and
Federal Disability Insurance Trust Funds, Document 111-137, House of Representatives, United States. Standard &
Poor’s (2010), Global Aging 2010: An Irreversible Truth for Argentina, Brazil, China, Iceland, India, Indonesia,
Mexico, Saudi Arabia, Turkey.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου